Deflacyjna i akumulacyjna rola wiatru w okresach zimowych na obszarze Beskidu Niskiego

Abstract

Prowadzone na szeroką skalą badania terenowe w celu racjonalnego wykorzystania środowiska naturalnego i ochrony jego przed dewastacją doprowadziły do rewizji poglądów na rolę holocenu jako okresu tworzenia i przemodelowywania rzeźby. Uwzględniany jest równocześnie wpływ gospodarczej działalności człowieka na przyspieszenie lub hamowanie tempa przemian. Badania terenowe, które przez kilka lat prowadziłem na większym obszarze, dały podstawę do uchwycenia kierunków i tempa przekształcania rzeźby przez współczesne procesy morfogenetyczne. Praca jest jednym z rozdziałów dysertacji doktorskiej wykonanej w Zakładzie Geografii Fizycznej Instytutu Geografii Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Krakowie pod kierunkiem doc. dra Tadeusza Ziętary, któremu tą drogą składam serdeczne podziękowanie. Dziękuję równocześnie prof. dr Alfredowi Jahnowi oraz prof. dr Janowi Flisowi za życzliwe uwagi i dyskusje nad zagadnieniami poruszonymi w tej pracy. Szczegółowe badania prowadziłem w latach 1965-1970 we wschodniej części Beskidu Niskiego. Celem badań było wyjaśnienie deflacyjnej i akumulacyjnej roli wiatru na obszarze Beskidu Niskiego. Na drodze szczegółowych obserwacji i pomiarów na wielu stanowiskach, dążyłem do poznania wielkości deflacji śniegu i gleby. Starałem się określić zależność rozmiarów deflacji od położenia i warunków naturalnych pola pomiarowego. Równocześnie mierzyłem objętości zasp usypanych ze śniegu zebranego z jednego pola. W okresach zimowych badałem też warunki termiczne i anemometryczne w rejonach intensywnej deflacji. Dążyłem do określenia: - miejsc intensywnej deflacji śniegu i gleby, - miejsc depozycji przewianego śniegu i gleby, - natężenia przewiewania w zależności od ilości opadów, warunków termicznych, siły i częstotliwości wiatrów, - mechaniki powstawania i przemian zachodzących w zdeponowanych zaspach. Na podstawie pomiarów w różnych piętrach wysokościowych dążyłem do uchwycenia wpływu wysokości bezwzględnej i względnej oraz ekspozycji pola pomiarowego na nasilenie deflacji.

The problem of relief modelling by winter deflation is seen distinctly on the basis of recent investigations. The author, founding his study upon the researches he has made in the Low Beskid, calculated the magnitude of snow and soil deflation. He also deals with the dependence of destruction on the natural environment. The connection between the intensity of destruction and the course of weather during winter is also considered. The processes of the destruction depend on the land use-this is the economical aspect of this study. The author gives no general conclusions, nevertheless he postulates the necessity of further investigations in this domain. Wind activity in aeration of snow and loose waste has surface character. The intensity of the process depends on the intensity, the frequency, and the structure of snowfall, as well as on the distribution of windy days and on the strength of wind. Survey fields on arable land lost the surface stratum of 2.73 mm during the winter. In the same time the swarded fields have lost 0,043 mm on the average. The largest losses of material were noted in the winter of 1967/68. During this winter the quantity of days with the strong winds was over the mean number. Large temperature contrasts, a favourable weather succession and the mean snowfall caused the significant progress of deflation. In all the vertical zones the wind activity was similar, but the quantity of the material taken from the mountain survey fields was greater. From the results of a field work-293 ha of arable land and 270 ha of meadows and pastures were investigated-the magnitude of the deflation was computed. This magnitude equalled 27 m3/ha on the mountain foreground and 89 m3/ha in the upper part of southern slopes. On the windward slopes, the draining off of the smallest particles of waste makes the soil fertility worse.The decrease of these small fractions made advances of frost weathering greater. Because of the selective activity of this weathering, planes and crests came into existence on the slopes of various geological structure. Further measuring on the larger area is necessary to define the size of the deflation and to find methods of counteraction of this process. Another point is the role of snowdrifts and of the soil they contain. The deflation in the investigated area was rather equal to the accumulation. The deflation areas were multiply larger than deposition places, which were only 2-12% the former ones. An additional supply of moisture from snowdrifts animated the gravity processes and sharpened the relief. On the direct slopes, where the snow was accumulated over the valley bottom, the material melted out of the buried snowdrifts made two concave sectors separated by a wall of accumulated deposits. The greatest accumulation was observed slightly below the middle of the snowdrift. Generally, the deflation prevailed on the southern slopes, the accumulation dominating on the northern ones. The deflation makes field ridges and roads rise over the surface of the arable land, due to the great soil decreases. The southern slopes, overdried, are not attacked by any other destruction processes. A tillage, without autumn harrowing, protects the soil from the deflation. The presence of trees and even singly dispersed shrubs on the fields are also of some importance. The accumulation of the snowdrifts on the shadow slopes is profitable for water management.