Imiona bohaterów Pana Tadeusza : nazwy osób w epopei

Abstract

Karty epopei zaludnia mrowie postaci. Alfred Döblin w zbiorze Pisarze świata Mickiewiczowi nazywa to mrowie „olbrzymi freskiem ludzi (zwierząt i rozmów)”. Kazimierz Wyka wyłania w tym fresku postaci różnych planów; w stosunku do wszystkich wyraża pogląd, że poeta „poprzez prawdę przedstawiania człowieka ocali epokę i przekaże ją potomności. Dlatego zapewne jego metoda charakteryzacyjna jest tak różnolita”. Odwołując się do Zofii Stefanowskiej pokazuje K. Wyka traktowanie bohaterów trzecio- i drugorzędnych. W stosunku do tych najodleglejszych Mickiewicz stosuje zasadę wyposażenia postaci w jeden tylko rys charakterystyczny, służący jako motywacja całego postępowania bohatera (Protazy, Kropiciel, Brzytewka, Konewka). Funkcja takich postaci w poemacie jest ograniczona. Związane są one stale z jedną dziedziną tła obyczajowego lub jednym wątkiem epizodycznym [...]. Bogatsza jest charakterystyka Gerwazego, Maćka Dobrzyńskiego, Wojskiego. I ci bohaterowie nie są jednak wyposażeni w pełnię rysunku psychologicznego - interesują oni poetę głównie jako „ostatni egzemplarze starodawnej Litwy”, toteż postępowanie ich motywowane jest wyłącznie cechami staroszlacheckimi, charakterystycznymi dla stosunków XVIII-wiecznych. Od siebie mówi Wyka o bohaterach pierwszego planu: przy osobach Tadeusza, Sędziego, Robaka, Telimeny, Hrabiego sposoby charakteryzacyjne poety jeszcze się bardziej indywidualizują, jeżeli chodzi o ich cel - o niepowtarzalną sylwetkę człowieka. Trzeba do tego dodać, że mamy w Panu Tadeuszu także osoby niekoniecznie nazwane z imienia czy nazwiska: szlachtę, chłopów, wieśniaczki, strzelców, jurystów, mieszczan, kosiarzy..., nawet chirurga, kawiarkę, tkacza... Karty poematu zapełniają nazwy osób. Bohaterowie przybierają w nich swój językowy kształt. Autorka jest językoznawcą i analizuje językową formę tekstu Pana Tadeusza - nomina personalia (każda bowiem wypowiedź artystyczna jest sformułowana w języku), stosuje przy tym rozmaite metodologie: socjolingwistyczną, onomastyczną, nawet statystyczną, rozważa językoznawczo zagadnienia stylistyczne, aksjologiczne, odwołuje się do pojęć z dziedziny słowotwórstwa i składni, tkwiąc stale w językoznawstwie tekstowym (nawet z jego implikacjami kognitywnymi). Świadomie jednak nie przeciąża swoich rozważań teorią: wyjaśnienia metodologiczne stosuje jedynie tam, gdzie to jest konieczne dla zrozumienia toku myślenia. Stara się w dalszym ciągu wyrażać swoje myśli językiem prostym, przystępnym nie tylko dla wąskiego grona specjalistów, w czym oczywiście, pomagają bezpośrednie cytaty z poematu. Wgłębiając się w strukturę tekstu epopei i posługując analizami leksykalno- semantycznymi, w czym opiera się na Słowniku języka Adama Mickiewicza, porusza autorka od strony językoznawczej zagadnienie epopei jako gatunku, bohatera epopei, zbiorowego i indywidualnego, charakterystyki środowiska (szlacheckiego, rodzinnego, towarzyskiego, zawodowego), charakterystyki osób indywidualnych (Zosi i Telimeny, Robaka i Tadeusza); zajmuje się też wybraną formą artystyczną jaką są porównania (zawierające jako element porównawczy nazwę osoby), rozważa problem używania przez poetę nazw osobowych dla wartościowania cech i postaw ludzkich i realizacji tych ocen w ustach bohaterów.