Kwestia agrarna i chłopska w rosyjskiej myśli socjaldemokratycznej (do 1907 r.)

Abstract

Przedrewolucyjna Rosja była krajem, w którym kwestia agrarna i chłopska posiadały szczególne znaczenie. Państwo to, wkraczając w II połowie XIX w. na drogę rozwoju kapitalistycznego, zachowało na długo jeszcze w swej strukturze społeczno-ekonomicznej, zwłaszcza w rolnictwie, wiele cech poprzedniej formacji. Zagadnienia agrarne i problem chłopski w warunkach Rosji były w związku z tym niezwykle złożone i zajmowały w rosyjskiej myśli politycznej centralne miejsce. Nie było bowiem ani jednej partii politycznej, która nie posiadałaby własnego programu w tej sprawie, ani jednego działacza politycznego większego formatu, który nie wypowiadałby się na te tematy. Celem tej rozprawy jest przedstawienie procesu kształtowania się poglądów na kwestię agrarną i chłopską w socjaldemokracji rosyjskiej. Należy jednak nadmienić, że praca dotyczy nie całej w istocie Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji (SDPRR), ale tylko jej rosyjskiej części (pominięte są organizacje narodowościowe - Bund, SDKPiL, S-d Łotwy). Publikacja dotyczy w zasadzie Rosji etnicznej z pewnymi odniesieniami do ludów z innych obszarów europejskich i Kaukazu. Osią pracy jest wspólnota gminna ("obszczina"), która zachowała się w Rosji etnicznej. Zatem nie mogą w grę wchodzić zachodnie obszary Cesarstwa, a także znaczna część Syberii oraz inne tereny etniczne imperium rosyjskiego. Kwestię agrarną czy też rolną (bowiem obu tych pojęć używać będziemy wymiennie) można najogólniej określić, dla potrzeb niniejszej pracy, jako zagadnienie dróg i metod eliminowania przedkapitalistycznych stosunków produkcji w rolnictwie. Sprawa agrarna jest bowiem pojęciem historycznie zmiennym. Problematykę jej określa stopień rozwoju społeczeństwa i ekonomiczno-społeczne warunki jego egzystencji. Kwestia agrarna w epoce rewolucji burżuazyjno- demokratycznej (a o takim okresie traktuje niniejsza praca) polegała na wyzwalaniu sil wytwórczych z pęt starych stosunków produkcji związanych z istnieniem majątków obszarniczych, na likwidacji wielkiej własności ziemskiej. Kwestia zaś chłopska, ściśle związana z agrarną, jest rozumiana jako problem społeczno-polityczny, którego istota polega na określeniu stanowiska różnych klas społecznych w stosunku do warstw (klas) drobnych posiadaczy rolnych, ich potrzeb i dążeń. Sprawa chłopska w omawianym okresie obejmowała także problematykę związaną z zasadami działalności partii socjalistycznych na wsi i określenia się ich względem poszczególnych grup ludności wiejskiej.