Relatywizm kulturowy : uwarunkowania i konsekwencje pewnej doktryny

Abstract

Przez ostatnich kilkadziesiąt lat relatywizm kulturowy był doktryną niezwykle wpływową w naukach społecznych, zwłaszcza w antropologii kulturowej. W dekadzie lat osiemdziesiątych wydawało się jednak, że traci zarówno swą pozycję naukową, jak i zdolność inspirowania przekonań światopoglądowych. O statusie teoretycznym i kontekstach naukowych traktuje właśnie niniejsza książka. Na pogorszenie reputacji relatywizmu kulturowego jako ideologii wpłynęły natomiast burzliwe wydarzenia i przemiany współczesnego świata. Ekscesy islamskiego fundamentalizmu, załamanie latynoamerykańskich programów „trzeciej drogi” rozwoju, totalny i przerażający upadek cywilizacyjny Afryki czy wreszcie rozpad sowieckiego imperium i ujawnienie całości destrukcyjnych skutków jego kilkudziesięcioletniego funkcjonowania - wszystko to wydawało się definitywnie kompromitować pogląd przyjmujący, że wszystkie kultury i wszystkie formy życia społecznego są równoprawne i równowartościowe, żadnej zaś nie należy potępiać. Świat wydawał się na nowo potrzebować ładu opartego na wyraźnych i jednoznacznych, a nie zrelatywizowanych kryteriach racjonalności, prawdy, moralności... I choć status naukowy relatywizmu kulturowego w ciągu ostatnich kilku lat nie zmienił się znacząco i nie poprawił, to pojawiły się jednak nowe impulsy ideologiczne oraz wytworzył się inny, sprzyjający mu ponownie klimat intelektualny. Postmodernizm, ruchy New Age, renesans religijnego sekciarstwa, ofensywa rozmaitych ideologii mniejszości (od rasowych po seksualne) czy ukształtowanie się swoistej formacji intelektualnej zwanej political correctness - wszystko to ożywiło znów tendencje ujmowania kultury jako zrelatywizowanej do poszczególnych grup społecznych i zróżnicowanej według najprzeróżniejszych kryteriów. Dawne problemy relatywizmu kulturowego powróciły w nowej postaci. Warto więc chyba dokonać ich przeglądu i omówienia.