Kształtowanie postaw proekologicznych uczniów klas I-III przez wybrane metody nauczania i wychowania

Abstract

Problem tytułowy kształtowania postaw proekologicznych uczniów klas I-III wydaje się być problemem coraz bardziej aktualnym. Problematyka związana z nauczaniem środowiska społeczno-przyrodniczego jest w coraz szerszym zakresie przedmiotem zainteresowania dydaktyków i nauczycieli praktyków. Znalezienie odpowiedzi na pytanie o metody nauczania w celu kształtowania prawidłowych zachowań wobec przyrody i środowiska może mieć dla pedagogów ogromne znaczenie. Może mianowicie podsunąć sposób skuteczniejszego oddziaływania dydaktyczno-wychowawczego na kształtowanie stosunku człowieka do przyrody. Coraz częściej reprezentanci nauki i praktyki wymieniają między sobą poglądy w zakresie metod i form edukowania środowiskowego. Każdy człowiek w mniejszym lub większym stopniu wpływa na środowisko, w którym żyje, dlatego powinien posiadać ukształtowane postawy w stopniu adekwatnym do jego możliwości działania na rzecz ochrony środowiska. Również uczniowie w wieku wczesnoszkolnym mają wiele możliwości przezwyciężenia kryzysu ekologicznego współczesnego świata, bowiem w tym wieku najskuteczniej można kształtować wrażliwość na potrzeby środowiska, rozwijać emocjonalną chęć działania na rzecz jego ochrony, uczyć miłości i szacunku do przyrody. Pomimo pozornego dostrzegania wagi edukacji środowiskowej w wielostronnym rozwoju dziecka oraz kształtowaniu jego osobowości, problem stawiany i rozwiązywany w niniejszej rozprawie nie był dotąd tematem badań empirycznych, a tym bardziej badań eksperymentalnych. Dlatego fakt niebagatelnego znaczenia przyrody w życiu człowieka stał się inspiracją do podjęcia badań, w jaki sposób kształtują się postawy proekologiczne w początkach tego procesu, tj. w wieku wczesnoszkolnym. Celem rozprawy jest więc próba przedstawienia prawidłowości kształtowania postaw proekologicznych uczniów w wieku wczesnoszkolnym przez dobrane metody nauczania i wychowania. Przedmiotem badań własnych autorki było kształtowanie trzech elementów składających się na postawę proekologiczną, a mianowicie komponentu intelektualnego, emocjonalno-motywacyjnego oraz behawioralnego. W ostatnich latach edukacji środowiskowej poświęcono w literaturze specjalistycznej wiele miejsca (por. wykaz literatury). Na ogół autorzy publikacji starają się udowodnić ogromną rolę tej edukacji w dzisiejszej szkole. Jednak nie spotkano się ani z większymi, ani też z wystarczającymi opracowaniami dotyczącymi zagadnienia kształtowania postaw proekologicznych uczniów w wieku wczesnoszkolnym przez wybrane metody nauczania i wychowania. W literaturze pedagogicznej funkcjonują zaledwie pojedyncze poradniki wspomagające metodykę nauczania początkowego wskazówkami odnośnie przesłanek i środków nauczania i wychowania uczniów w wieku wczesnoszkolnym w dziedzinie ochrony i kształtowania środowiska. Celom propedeutycznej edukacji środowiskowej wydatnie służą "Podstawy nauczania środowiska przyrodniczego" (W. Stawiński red. 1993). Podręcznik ten, nawiązując wielokrotnie do programów nauczania dla klas początkowych, zawiera wskazówki dotyczące doboru, zakresu i prezentacji treści przyrodniczych. Natomiast praktyczne zagadnienia z zakresu metod, form i środków dydaktycznych najbardziej skutecznych w osiąganiu celów i realizacji nauczania i wychowania środowiskowego poruszają E. i J. Frątczakowie (1993) w poradniku metodycznym "Edukacja ekologiczna uczniów klas I-III”. Na łamach czasopism pedagogicznych ostatnio pojawia się wiele artykułów, w których nauczyciele nauczania początkowego prezentują własne rozwiązania metodyczne i organizacyjne w zakresie omawianego przez nas problemu. Jednak nie są one jeszcze udokumentowane wynikami badań empirycznych. Z tych przyczyn właśnie oraz własnego wykształcenia biologicznego i jednocześnie zdobywanych kwalifikacji pedagogicznych wyniknęła potrzeba badań tej problematyki, która będzie przedmiotem tu omawianej rozprawy doktorskiej. Wyraża się nadzieję, iż opracowanie to okaże się czynnikiem inspirującym do podejmowania dalszych badań w tym zakresie. Praca składa się z trzech części. W pierwszej omówiono założenia teoretyczne kształtowania postaw proekologicznych uczniów w wieku wczesnoszkolnym na lekcjach środowiska społeczno-przyrodniczego. W drugiej części przedstawiono koncepcję badań empirycznych, które miały dać odpowiedź na interesujące nas pytania badawcze, dotyczące zmian i wielkości tychże zmian w komponentach: intelektualnym, emocjonalno-motywacyjnym i behawioralnym postaw proekologicznych pod wpływem stosowania na lekcjach środowiska metod opartych na obserwacji, działalności praktycznej uczniów oraz gier i zabaw dydaktycznych. Część trzecia prezentuje analizę i interpretację rezultatów własnych badań empirycznych interesującego nas problemu. Całość pracy jest efektem zarówno studiów teoretycznych, polegających na doborze i studiowaniu literatury dotyczącej interesującego nas zagadnienia, jak i empirycznych, polegających na intencjonalnym wprowadzeniu czynnika eksperymentalnego i zaobserwowaniu zmian powstałych pod jego wpływem.