Fraza muzyczna a fraza tekstowa : prozodia w przekładzie arii operowych

Abstract

Książka ta powstała z potrzeby wypełnienia luki, jaka istniała do tej pory w badaniach utworów wokalnych pod kątem translatologicznym. Problematyka związków muzyki ze słowem na potrzeby translatologii nie została jeszcze szczegółowo zbadana, a ta intensywnie rozwijająca się dziedzina obejmuje swoim zakresem przekładanie wszelkich tekstów, a co za tym idzie również tekstów przeznaczonych do prezentacji śpiewem. Mimo iż opery wykonuje się obecnie w językach oryginalnych, to uważam, że podjęcie tego interdyscyplinarnego i nieobecnego dotąd w badaniach teoretycznych tematu jest ważne zarówno dla translatologii, jak i praktyki operowej. Przeprowadzone przeze mnie badania arii operowych dotyczyły prozodycznych zależności występujących między tekstem językowym a muzycznym. Jako materiał badawczy wybrałam arie z oper kompozytorów niemieckojęzycznych, którzy wywarli wpływ na rozwój tego gatunku: Christoph Willibald Gluck (Orfeusz), Wolfgang Amadeus Mozart (Czarodziejski flet), Carl Maria von Weber (Wolny strzelec) oraz Richard Wagner (Tannhäuser). Przykłady zaprezentowane w niniejszej książce oznaczone zostały skrótami: G (Gluck), M (Mozart), Wb (Weber) oraz W (Wagner). W rozdziałach początkowych przedstawiony został udział tychże kompozytorów w rozwoju opery europejskiej. Dalej następuje charakterystyka tekstów operowych jako tekstów artystycznych, a kolejny rozdział traktuje o roli muzyki i słowa w teatrze operowym. Jako że nader istotnym problemem zarówno dla kompozytora, librecisty, jak i dla tłumacza jest aspekt związany z umuzycznieniem tekstów (Textvertonung) czy też podkładaniem tekstów pod muzykę (Textunterlegung), problematyka ta przedstawiona została w rozdziale osobnym, który uwzględnia aktualne do dziś szesnasto- i siedemnastowieczne traktaty o komponowaniu tekstów przeznaczonych do prezentacji śpiewem. Dalsze rozdziały przedstawiają wyniki przeprowadzonych analiz muzycznych i lingwistycznych, a dotyczą one kolejno: rytmu i taktu, ruchu i intonacji, akcentów oraz kwestii samogłosek i spółgłosek. Sądzę, że omawiane przeze mnie w tej książce zagadnienia będą interesujące zarówno dla językoznawców oraz translatologów (w tym także translatologów praktyków), jak i studentów kierunków filologicznych o specjalności przekładoznawczej.