Oni również budowali to miasto : środowisko architektów i budowniczych pochodzenia żydowskiego w międzywojennym Krakowie. T. 1-2
Streszczenie
Celem dysertacji Oni również budowali to miasto. Środowisko architektów i budowniczych pochodzenia żydowskiego w międzywojennym Krakowie było opisanie w możliwie jak najszerszy sposób wkładu krakowskich Żydów w rozwój architektoniczny miasta w latach 1918-1939. Praca powstała na bazie materiałów źródłowych. To pierwsza taka monografia w Polsce. Kluczowe w przedmiocie badań było ustalenie, kto z krakowskiego środowiska architektonicznego legitymował się pochodzeniem żydowskim. Dotarcie do informacji związanej z wyznaniem zadecydowało o dalszych kwerendach archiwalnych i bibliotecznych. W pracy przedstawiono ponad osiemdziesiąt osób z tego grona, co stanowiło około 1/3 całej branży budowlanej. Konstrukcję dysertacji oparto na układzie problemowym. Rozdział pierwszy traktuje o krakowskiej architekturze okresu międzywojennego. Kolejny poświęcono m.in. sprawom związanym z edukacją oraz z pracą żydowskich architektów i budowniczych. W tej części wyjaśniono m.in. genezę popularności wśród Żydów tak zwanych wolnych zawodów, opisano chrześcijańsko-żydowskie przedsiębiorstwa architektoniczno-budowlane, specyfikę pracy w urzędach państwowych, pracy na własny rachunek oraz kwestię przynależności do różnych organizacji. W rozdziale trzecim przedstawiono podłoże powstania oraz zasady funkcjonowania żydowskich stowarzyszeń branżowych: Żydowskiego Towarzystwa Szkoły Rzemieślniczej oraz Związku Inżynierów Żydów, powstałego w 1936 roku na skutek antyżydowskich nastrojów panujących ówcześnie w całej Polsce. W tej części omówiono także kwestię wykluczania Żydów z ogólnopolskiego Stowarzyszenia Architektów Rzeczypospolitej Polskiej, do czego dochodziło w przededniu II wojny światowej. W rozdziale czwartym, piątym i szóstym przedstawiono najciekawsze realizacje żydowskich architektów i budowniczych. Rozdział czwarty traktuje o budynkach publicznych, kolejny dotyczy obiektów powstałych z inicjatywy Gminy Izraelickiej Wyznaniowej i żydowskich stowarzyszeń, a ostatni z nich budynków mieszkalnych. Rozdział siódmy, ostatni, traktuje o zleceniodawcach. Wśród nich wspominam sylwetki wielu osób zasłużonych dla Krakowa, którzy głownie wywodzili się z żydowskiej elity miasta. Wśród nich byli m.in. przemysłowcy, bankierzy, kupcy Dysertację uzupełnia aneks, w którym zawarto 83 biogramów: 12 inżynierów architektów oraz 71 koncesjonowanych budowniczych. W notach biograficznych ujęto szereg zagadnień związanych m.in. z edukacją, pracą oraz udziałem w szeroko rozumianym życiu żydowskiej mniejszości miasta i poza nim. Uzupełnieniem tej części jest katalog projektów i realizacji. Drugi tom dysertacji zawiera 663 ilustracje, obejmujące projekty budynków, fotografie archiwalne oraz współczesne. The key element in the fact-finding was to establish which Krakow architects were of Jewish origin. Obtaining the information regarding their faith enabled the subsequent research in the archives and libraries. The thesis presents over eighty professionals who comprised nearly one third of the architects operating in Krakow at the time.
The structure of the study uses as its basis a series of topics. The first chapter examines the architecture in interwar Krakow; the following one presents the questions regarding the professional education and work of Jewish architects. It analyses the genesis of the popularity of the so-called freelance professions among Jews; it also scrutinises the Christian-Jewish businesses which dealt with designing and building work, the nature of state and self-employment as well as the membership of various organizations. The third chapter presents the origins of the Jewish professional associations such as Zydowskie Towarzystwo Szkoly Rzemieslniczej and Zwiazek Inzynierow Zydow which was set up in 1936 as a result of anti-Semitic atmosphere sweeping over Poland at that time. That part of the dissertation also examines the way in which those associations operated and aims to show the process of exclusion of Jewish architects from the national Stowarzyszenie Architektow Rzeczypospolitej Polskiej, which took place just before the Second World War broke out.
Chapters four, five and six present the most interesting buildings designed by Jewish architects. The fourth chapter studies the public buildings, the following one presents the buildings erected on the initiative of the Jewish Community (Gmina Izraelicka Wyznaniowa) and the Jewish societies and associations, the sixth one focuses on various residential buildings. The last chapter is devoted to the employers and clients; it investigates, among others, some members of the Jewish elite such as industrialists, bankers and merchants whose contribution to the development of Krakow is undisputable.
The paper is complemented by the annexe which consists of eighty-three biographies. Their subject matter is the education and professional work of Jewish architects as well as their activity as members of the Jewish minority in the city and also outside Krakow. A catalogue of designs and buildings is a supplement to the main dissertation. The second volume of the thesis consists of six hundred and sixty-three illustrations which show architectural designs, archival and recent photographs.