Umiejętności dydaktyczne nauczycieli klas I-III szkoły podstawowej : stan oraz próby ich kształtowania

Abstract

Rozpoczynając badania na temat umiejętności dydaktycznych nauczycieli autorka była świadoma, iż jest to zadanie trudne, równocześnie jednak zdawała sobie sprawę z konieczności ich podjęcia. Zaprezentowane w pracy rozważania, dotyczące umiejętności dydaktycznych nauczycieli klas I - III szkoły podstawowej, prowadzone były w czterech płaszczyznach: teoretycznej, diagnostycznej, weryfikacyjnej i praktyczno-prognostycznej. Płaszczyzna teoretyczna (rozdział pierwszy i drugi) obejmuje przegląd i próbę klasyfikacji bogatej literatury pedeutologicznej oraz poszukiwanie teoretycznych podstaw dla koncepcji umiejętności dydaktycznych. Autorka wyprowadza tę koncepcję z interdyscyplinarnych przesłanek psychologicznych, socjologicznych i pedagogicznych oraz psychologicznej teorii czynności. Ustala też podstawy metodologiczne badań (rozdział trzeci). Praca w płaszczyźnie diagnostycznej dotyczy rozeznania w ilości i jakości objawów, czyli wskaźników umiejętności dydaktycznych. Celem jej jest orientacja w stanie umiejętności dydaktycznych tej grupy nauczycieli oraz wykrycie popełnianych najczęściej błędów, a także określenie braków w tym zakresie (rozdział czwarty, piąty, szósty). Celem warstwy projektującej jest stwierdzenie, czy istnieje zależność między jakością kształcenia w tym zakresie a stopniem operowania umiejętnościami w praktyce szkolnej (wpływ systemu kształcenia pedagogiczno-psychologicznego na poziom umiejętności w optyce zadaniowej). Rozpoznano sytuację i rozszerzono zakres zmiennych, które należy brać pod uwagę podczas badania umiejętności, sprawdzono także standardowe metody badania. Badania przeprowadzone metodą indukcji pozwoliły na zebranie dość sporego materiału obserwacyjnego, na podstawie którego dokonano oceny poziomu umiejętności. W trakcie obserwacji zwrócono uwagę na dobór i realizację zadań lekcyjnych przez nauczycieli, prawidłowe wykorzystanie przy tym warunków, m. in. środków dydaktycznych, metod nauczania i form realizacji. Zwrócono też uwagę na styl kierowania pracą uczniów; próbowano dać odpowiedź na pytanie, jaki styl wyzwala ich aktywność. Szereg zagadnień szczegółowych (rozdział trzeci, punkt 3.2) rozwiązano na podstawie obserwacji faktów. Starano się dać odpowiedź na pytania postawione w rozdziale metodologicznym, próbując odróżnić działania skuteczne od nieskutecznych. W badaniach uczestniczyli nauczyciele ze szkół województw: miejskiego krakowskiego, tarnowskiego i nowosądeckiego, a także studenci III i IV roku nauczania początkowego Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Krakowie. Za udział w badaniach autorka składa im serdeczne podziękowanie. Zamierzeniem piszącej te słowa było określenie poziomu umiejętność organizowania działań dydaktycznych podczas lekcji przez nauczyciela klas I - III. Świadomość tego poziomu winna pobudzić uczących do samokontroli i samooceny, skłonić ich do refleksyjności w odniesieniu do własnej pracy. Drugą grupą czytelników, do których adresuje się część rozważań w warstwie projektującej, są studenci wyższych szkół pedagogicznych i studiów nauczycielskich z kierunku nauczanie początkowe. Chciano im ukazać ogromną złożoność działań pedagogicznych, a równocześnie "rozmiłować" w tym trudzie - z reguły bowiem praca, którą się lubi, staje się przyjemniejsza, a przez to i łatwiejsza.