| dc.description.abstract | Wyraziście nacechowane wartościujące potoczne pojęcie „prasa gadzinowa” ma niezbyt jasną etymologię i zmienny
historycznie oraz geograficznie zakres znaczeniowy. Najczęściej termin ten (późniejszy zresztą niż samo zjawisko)
wywodzony jest od sformułowania użytego przez Ottona von Bismarcka w r. 1869 i oznacza:
1. prasę inspirowaną i subwencjonowaną przez rząd (zwykle w sposób niejawny), całkowicie mu podporządkowaną w walce
z polityczną opozycją,
2. prasę inspirowaną i subwencjonowaną przez rząd, ściśle mu podporządkowaną w walce z mniejszościami narodowymi,
ukazującą się często w języku tychże mniejszości, lecz faktycznie służącą ich asymilacji i wynarodowieniu,
3. prasę wychodzącą w lokalnym języku na terytorium przejściowo okupowanym, wydawaną przez władze okupacyjne i w
pełni służącą ich interesom.
Termin odnoszony był przede wszystkim do zjawisk i wydawnictw z terenu państwa pruskiego, a później niemieckiego,
gdzie podobne inicjatywy nabrały największego rozmachu (np. germanizatorskie periodyki polskojęzyczne pojawiły się
na Mazurach w r. 1848, w Wielkopolsce w r. 1850, a na Górnym Śląsku w r. 1872), przy czym wśród Polaków upowszechnił
się szerzej w związku z doświadczeniami I wojny światowej (głośny łódzko-warszawski dziennik „Godzina Polski”
wydawany za niemieckie pieniądze w l. 1916—1918), trzeba wszakże pamiętać, że „asymilatorskie” pisma polskojęzyczne
wychodziły także w Austro-Węgrzech (Śląsk Cieszyński), a w okresie międzywojennym w Czechosłowacji (Zaolzie) i na
Litwie.
Książka niniejsza, poświęcona w całości tejże specyficznej kategorii gadzinówek, podąża tropem wskazanym przez
znakomitego bibliografa, znacznie uszczegółowiając, a niekiedy także korygując i uzupełniając jego pionierski
rekonesans z r. 1985. W rozdziale pierwszym przedstawiono „punkt wyjścia”, jakim stała się dramatyczna agonia i
likwidacja czasopiśmiennictwa Polonii niemieckiej, zmiecionego ostatecznie z rynku prasowego Rzeszy w momencie
rozpoczęcia działań wojennych we wrześniu 1939 r. W rozdziałach następnych starano się możliwie wszechstronnie
ukazać poszczególne polskojęzyczne periodyki gadzinowe Starej Rzeszy, zwracając przy tym szczególną uwagę na
wprowadzane na ich łamy treści kulturalno-artystyczne i literackie.
Powstanie książki, pisanej głównie w latach 1997-2000, byłoby niemożliwe bez przedsiębiorczości Biblioteki Narodowej
w Warszawie, która w ostatnich latach zamówiła i sprowadziła do kraju mikrofilmy interesujących nas tu czasopism,
wcześniej niemal zupełnie niedostępnych w Polsce, a w (nie zawsze kompletnych) oryginałach zachowanych bodaj jedynie
w zbiorach Deutsche Bücherei w Lipsku. Kilka fragmentów książki było uprzednio przedmiotem dyskusji na posiedzeniach
naukowych Instytutu Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Akademii Pedagogicznej w Krakowie oraz Komisji
Prasoznawczej Oddziału PAN w Krakowie. Zgłoszone uwagi PT Kolegów z pewnością przyczyniły się do udoskonalenia
tekstu, przy czym wyrazy szczególnej wdzięczności zechce przyjąć znakomity znawca dziejów prasy okresu 1939-1945
prof. zw. dr hab. Jerzy Jarowiecki. | pl_PL |
