Język - komunikacja - niepełnosprawność : wybrane zagadnienia

Abstract

Rozwój języka dziecka, również języka dziecka z określoną niepełnosprawnością, stanowi przedmiot zainteresowań przedstawicieli różnych nauk humanistycznych. Analizują oni jednak nieco inne problemy szczegółowe. Językoznawców interesuje opanowywanie przez dziecko w określonym wieku poszczególnych podsystemów i kategorii gramatycznych oraz poznawanie praw rządzących rozwojem języka, psychologów i psycholingwistów problemy związane z językowym funkcjonowaniem dziecka, a zwłaszcza wpływem czynników psychologicznych (m.in. poznania i myślenia) na rozwój wiedzy językowej, socjologów i socjolingwistów wpływ czynników społecznych na funkcjonowanie językowe jednostki i określonych grup ludzkich. Dla pedagogów ważnym wątkiem badań jest kształcenie języka oraz jego relacja w stosunku do innych poznawczych komponentów uczenia. Logopedzi, terapeuci i reedukatorzy natomiast zajmują się opracowywaniem i modyfikacją metod diagnostycznych oraz terapeutycznych w wypadku zaburzeń języka. W wielu czasopismach i publikacjach naukowych znajdujemy informacje o nowych danych empirycznych dotyczących mowy, języka i kompetencji komunikacyjnych człowieka, o przesuwaniu się zainteresowań badaczy z jednych obszarów problemowych do drugich. Bez większych zastrzeżeń przyjmowana jest teza, że jedynie język jest bytem odróżniającym człowieka od innych istot żywych. Interakcyjna i kognitywna perspektywa interpretowania ludzkich zachowań językowych i komunikacyjnych zaowocowała nowymi badaniami zaburzeń mowy. Ich opis dokonywany jest głównie w aspekcie komunikacyjnym i pragmatycznym. Przedmiotem badań staje się interakcja językowa oraz proces zachowań językowych i niejęzykowych, mówionych i pisanych. Jednocześnie dociekania naukowe łączone są z teoriami funkcjonowania umysłu ludzkiego, wyznaczającymi sposoby interpretowania rzeczywistości i kreującymi działania jednostki. Postęp w dziedzinie medycyny i rozwój naukowo-techniczny ma wpływ na zmniejszanie się wskaźników śmiertelności niemowląt. Równocześnie zwiększa się liczba jednostek z uszkodzeniami mózgu i niepełnosprawnych somatycznie. Lekarze rozpatrują zaburzenia mowy w obrębie nauk medycznych, badają ich przyczyny i podejmują zabiegi zmierzające do ich eliminowania. W pedagogice specjalnej również zaszły zasadnicze zmiany. Problemy edukacji i integracji osób niepełnosprawnych koncentrują się wokół poszukiwań skutecznych rozwiązań teoretycznych i praktycznych. Wskazywana jest ścisła współzależność między doświadczanymi przez jednostki niepełnosprawne ograniczeniami a specyfiką środowiska, w którym żyją. Współczesne koncepcje pedagogiki specjalnej ukierunkowane są na wyeksponowanie posiadanych, lecz nie zawsze ujawnionych możliwości i sprawności osób niepełnosprawnych, a nie - jak było dawniej - opisu rodzaju i zakresu dysfunkcji oraz braków. Nowe idee i tendencje programowo-badawcze mieszczą się w nurcie humanistyki holistycznej, w której podejmowane są alternatywne poszukiwania szans rozwoju i autonomii osób niepełnosprawnych. Przed studentami pedagogiki specjalnej stoi obecnie nowe wyzwanie. Od ich przygotowania merytorycznego i metodycznego, od zainteresowań i determinacji działań zależy zakres poznania i rozumienia inności i odmienności rozwoju oraz funkcjonowania społecznego osób niepełnosprawnych. Od absolwentów tego kierunku będzie również zależeć modernizacja systemu edukacji specjalnej oraz wieloaspektowe wykorzystywanie metod i form oddziaływań edukacyjnych, rewalidacyjnych i terapeutycznych. Skomplikowane uwarunkowania działań związanych z osobą niepełnosprawną powodują, iż kontinuum integracyjnego wsparcia należy upatrywać w różnych strukturach, formach i płaszczyznach aktywnego współuczestnictwa jednostek pełnosprawnych z niepełnosprawnymi. Wiedza o procesie komunikacji interpersonalnej może w istotnym stopniu poprawić poziom wzajemnego rozumienia się, nawiązania, podtrzymania i rozwijania zachowań językowych i niewerbalnych.