Ewolucja i typologia krajobrazu Beskidu Niskiego z uwzględnieniem gospodarczej działalności człowieka

Abstract

Stosunek człowieka do środowiska przyrodniczego na przestrzeni dziejów jest zasadniczym problemem nauki o krajobrazie. Rozpatrując działalność człowieka w przyrodzie widać, iż obecny krajobraz jest wynikiem tych oddziaływań. Praca niniejsza poświęcona jest kompleksowemu zagadnieniu wpływu człowieka na środowisko przyrodnicze, co staram się przedstawić możliwie wielostronnie na przykładzie Beskidu Niskiego. Zasadniczym celem pracy jest poznanie obecnego stanu środowiska geograficznego badanego obszaru, w wyniku kompleksowej analizy wzajemnie ze sobą powiązanych i wzajemnie od siebie uzależnionych elementów krajobrazu. Ze względu na zmienność w procesie zasiedlania tego terenu możliwe jest ukazanie mechanizmu i skutków zmian w środowisku geograficznym spowodowanych gospodarczą działalnością człowieka. Zmiany w krajobrazie stanowią jedno z zasadniczych zagadnień pracy. Założeniem pracy było również wypróbowanie, w konkretnych warunkach przyrodniczych, kryteriów i metody typologicznej jednostek krajobrazowych służącej systematycznemu charakteryzowaniu środowiska geograficznego. Przy wyborze terenu badań chodziło o obszar znacznie zróżnicowany pod względem warunków naturalnych, a także zróżnicowany pod względem użytkowania i stanu jego zagospodarowania. Taki bowiem obszar dostarcza większych możliwości. Wymogom tym odpowiadał Beskid Niski. Teren Beskidu Niskiego ze względu na duże wysokości względne, znaczne spadki i gęste rozdolinienie cechuje duża dynamika procesów. Różnorodne użytkowanie tego terenu jest przyczyną zróżnicowania intensywności procesów. Warunki takie spowodowały wytworzenie wielkiej mozaiki jednostek krajobrazowych w Beskidzie Niskim. Podstawową jednostką terytorialną przyjętą podczas kartowania krajobrazowego jest fizjotop. Punktem wyjścia badań kompleksowych było wykonanie zdjęcia najmniejszych jednostek krajobrazowych — fizjotopów w skali 1:25 000 dla całego terenu. Ponadto przeprowadzono badania oddzielnych, wybranych komponentów krajobrazu. Zróżnicowanie badanego terenu w zakresie warunków przyrodniczych znajduje odbicie w przestrzennym rozmieszczeniu fizjotopów, jak również w zróżnicowaniu poszczególnych cech krajobrazu. W celu pełnego poznania aktualnego stanu środowiska geograficznego i uchwycenia antropogenicznej ewolucji krajobrazu wykorzystano: — zdjęcia lotnicze dla konfrontacji wykonanych w terenie map komponentów i wydzielania granic jednostek naturalnych w miejscach trudno dostępnych, — mapy glebowe w skali 1:5000 i opis szurfów dla charakterystyki gleb podstawowych jednostek krajobrazowych, — mapy operatów leśnych w skali 1:20000 w dwóch przekrojach czasowych w celu ustalenia głównych zespołów roślinnych, charakteru ich granic, składu gatunkowego i struktury wieku drzewostanów oraz stopnia przekształcenia pokrywy leśnej, — stare mapy topograficzne w skali 1:100000 dla ustalenia zmian powierzchni leśnej oraz tendencji granicy rolno-leśnej, — stany wody z ostatnich trzydziestu lat i przepływy dla wyodrębnienia tendencji w korytach rzek i zmian stosunków wodnych. W celu uchwycenia tendencji rozwojowych krajobrazu jako terenu szczegółowych badań za reprezentatywne dla Beskidu Niskiego wybrano dorzecze Sękówki o obszarze 120 km2, gdzie w latach 1965—1970 wykonano nie tylko kartowanie poszczególnych komponentów krajobrazowych, ale także prowadzono systematyczne obserwacje na wybranych przekrojach.