Stymulowanie aktywności poznawczej dzieci w przedszkolu

Abstract

Problematyka relacji między procesami rozwoju umysłowego i nauczania jest niezwykle ważna i wymaga prowadzenia wielu badań empirycznych. Dla pedagoga istotna jest zarówno wiedza o psychicznym rozwoju dziecka, jak i o czynnikach, które wpływają na ten rozwój. Od zasobu tej wiedzy zależy dobór zadań, metod, form i funkcji oddziaływań wychowawczo-dydaktycznych dorosłego na dziecko oraz na ostateczne efekty edukacyjne. Dla problematyki relacji między różnymi czynnikami wywołującymi zmiany rozwojowe ważne są stanowiska takich uczonych, jak S. Szuman, J. Piaget, L.S. Wygotski, J. Bruner i kontynuatorów ich idei. W wielu koncepcjach uznawana jest dziś specyficzna rola aktywności jednostki w kształtowaniu się coraz wyższych form jej struktur i funkcji psychicznych. Ma to istotne znaczenie w organizowaniu i porządkowaniu wiedzy o świecie i o sobie samym. Można wysunąć tezę, ze organizacja systemu psychicznego współdeterminuje osiągnięcia życiowe człowieka, jego miejsce i funkcje pełnione w różnorodnych interakcjach społecznych. Aktywność własna jednostki jest źródłem doświadczeń stanowiących materiał rozwoju, który w wyniku opracowania w subukładach systemu psychicznego prowadzi do jakościowych zmian rozwojowych całego systemu psychicznego. Dziecko, jako istota aktywna, do pewnego stopnia samo projektuje swoje zachowanie, ale także jest odbiorcą płynących z zewnątrz oddziaływań. Pod wpływem oddziaływań stymulacyjnych dorosły może modyfikować zachowania, które stanowią podstawę kształtowania się umiejętności i wiedzy dzieci. W pracy podjęto próbę określenia funkcji i rezultatów oddziaływań stymulacyjnych na aktywność poznawczą dzieci. W szczególności problematyka niniejszego opracowania dotyczy metod pracy w zakresie organizowania się u dzieci wiedzy o zjawiskach przyrody nieożywionej pod wpływem oddziaływań stymulacyjnych. Przedmiotem dociekań była chęć przekonania się, w jakim stopniu można wpływać na rozwój poznawczy przez oddziaływanie z zewnątrz. Przedstawione badania empiryczne stanowią próbę poszukiwań strategii oddziaływań edukacyjnych prowadzących do zmian organizacji czynności poznawczych w zakresie struktury wiedzy dzieci przedszkolnych. W rozdziale pierwszym omówiono ważniejsze koncepcje psychologiczne i pedagogiczne dotyczące aktywności poznawczej. Określono istotę aktywności, pokazano miejsce czynnika aktywności w teoriach rozwoju J. Piageta, L.S. Wygotskiego, J. Brunera, S. Szumana. Omówiono formy i prawidłowości rozwoju aktywności poznawczej. Scharakteryzowano, wynikające z potrzeb poznawczych, przyczyny i rezultaty aktywności poznawczej dziecka przedszkolnego. Szczególnie zajęto się takimi formami, jak eksplorowanie, pytania, zabawy i rozwiązywanie problemów. Osobne miejsce poświęcono omówieniu czynności nauczycieli stymulujących aktywność poznawczą dziecka. W rozdziale drugim poddano analizie literaturę specjalistyczną związaną z wiedzą dziecka o świecie stanowiącym przedmiot jego aktywności poznawczej. Na podstawie penetracji nowych nurtów badawczych nad dziecięcą reprezentacją świata omówiono niektóre koncepcje dotyczące nabywania wiedzy i doświadczenia, zagadnienie tworzenia się reprezentacji wiedzy o świecie oraz wiedzy dziecka o zjawiskach przyrody nieożywionej. Procedurę badawczą oraz przyjętą strategię oddziaływań edukacyjnych w zakresie stymulowania aktywności poznawczej dziecka przedstawiono w rozdziale trzecim. Efekty oddziaływań edukacyjnych w zakresie treści i struktury wiedzy dzieci o świecie omówione są w rozdziale czwartym. W analizie jakościowej wyników badań przedstawiono zmiany w strukturze wiedzy dzieci o zjawiskach przyrody nieożywionej zauważalne w poszczególnych kategoriach tematycznych dotyczących tej dziedziny. W analizie ilościowej określono istotę różnic między poszczególnymi kategoriami wiedzy u dzieci przed poddaniem ich oddziaływaniom stymulującym aktywność poznawczą (badania początkowe) i po zakończeniu zajęć (badania końcowe). Uwzględniono korelacje, analizy wariancji i regresji wielokrotnej. Pracę zakończono dyskusją nad wynikami badań oraz wypływającymi z nich wnioskami na użytek praktyki pedagogicznej w przedszkolu. Jeśli opracowanie przyczyni się do uzasadnienia tezy o znaczeniu wiedzy dotyczącej rozwoju dziecka i do wyjaśnienia roli czynników wpływających na ten rozwój, to pod względem doskonalenia teorii i praktyki przedszkolnej cel badawczy niniejszych rozważań zostanie osiągnięty.