| dc.description.abstract | Róża (Rosa L.), jeden z 36 europejskich rodzajów w rodzinie Rosaceae (Valentine, Chater 1968) występuje wyłącznie
na półkuli północnej i należy do krytycznych i skomplikowanych pod względem systematycznym grup roślinnych, obok
takich wielopostaciowych rodzajów, jak Rubus L. czy Crataegus L. Jedną z przyczyn wielkiego polimorfizmu w tym
rodzaju jest niewątpliwie hybrydyzacja, poliploidalność oraz szczególne mechanizmy stabilizacji cytotypów o
nieparzystych liczbach chromosomowych, wynikające ze specyficznie przebiegającej mej ozy w sekcji Caninae DC.em.
Christ (Blackburn, Harrison 1921, Täckholm 1920, 1922), być może także apomiksji, zjawiska u róż jak dotąd słabo
udokumentowanego (Niemirowicz-Szczyt 1982). Do sekcji tej należy przeważająca część polskich i europejskich
gatunków. Nie bez znaczenia jest także częste występowanie mutacji, czynniki zewnętrzne zaś, jak się wydaje, nie
stanowią o ich zmienności (Klašterský 1966).
Na podstawie ogromnego zróżnicowania cech morfologicznych, liczni badacze, zwłaszcza w minionym stuleciu,
wyróżniali i opisywali setki a nawet tysiące gatunków i taksonów niższego rzędu, powodując wiele nieścisłości
w systematyce rodzaju Rosa L. Częste zmiany rangi systematycznej różnych taksonów przyczyniły się do powstania
wielu niejasności związanych z ich synonimiką. Sytuacja taka datuje się od początku studiów nad tym rodzajem,
zwłaszcza w sekcji Caninae, grupującej taksony wzbudzające do dziś wiele dyskusji i sporów o ich status
systematyczny.
Aczkolwiek dla rodzaju Rosa istnieje bardzo obszerna literatura dotycząca ogółu zagadnień z zakresu taksonomii,
fitogeografii, cytologii, a także chemotaksonomii - to jednak stan badań tych oraz innych problemów wymaga
uzupełnień i potwierdzeń na obfitym i różnorodnym materiale.
Dlatego też w świetle powyższych danych podjęto wielokierunkowe badania, dotyczące wybranych przedstawicieli
rodzaju Rosa, w tym wszystkich rodzimych występujących w Polsce.
Zamierzeniem niniejszego opracowania jest określenie liczby i rangi wyróżnionych w Polsce rodzimych taksonów róż w
świetle makroskopowej analizy morfologicznej oraz rozszerzenie tych badań o ultraskulpturę ziarn pyłku i
kariologię. Opracowanie części systematycznej obejmuje w zasadzie tylko taksony rodzime dla Polski. Autor nie
uwzględnia kilku gatunków obcego pochodzenia, często uprawianych, niekiedy dziczejących. Gatunki te zostały
omówione we Florze Polski (Zieliński 1987). Badania dotyczące ultraskulptury egzyny i kariologii prowadzono także
na gatunkach róż obcych naszej florze, pochodzących z terenów Europy, Azji i Ameryki.
Dane kariologiczne z Europy są nadal skąpe i niejednolite, wymagające dalszych studiów na dobrze oznaczonym
materiale pochodzącym z naturalnych stanowisk.
Niedostateczne są również rezultaty prac dotyczących morfologii ziarn pyłku, są one bardzo skąpe i fragmentaryczne.
W celu uchwycenia nowych szczegółów morfologicznych, przeprowadzono badania nad ultraskulpturą ziarn pyłku przy
zastosowaniu skaningowego mikroskopu elektronowego. Skulptura egzyny ma z reguły cechy stałe i może stanowić
znamienną właściwość diagnostyczną (Faegri, Iversen 1978).
Szczegółowe studia morfologiczno-porównawcze posłużyły do opracowania opisów diagnostycznych poszczególnych
taksonów i skonstruowania kluczy do ich oznaczania.
Krytycznej analizy wymaga także kwestia wyróżniania wewnątrzgatunkowych jednostek taksonomicznych. Podjęto próbę
wydzielenia taksonów niższych od gatunku, rozwiązując przy tym niektóre problemy nomenklatoryczne i taksonomiczne.
Najnowsze bowiem opracowanie systematyki róż polskich wykonane przez Zielińskiego (1987) nie uwzględnia tej
problematyki, a praca Szafera (1935) zawierająca charakterystykę licznych taksonów wewnątrzgatunkowych jest mało
przydatna, na skutek zmiany poglądów na systematykę róż.
Praca została wykonana w Zakładzie Botaniki Instytutu Biologii Wyższej Szkoły Pedagogicznej im. Komisji Edukacji
Narodowej w Krakowie. Jego Kierownikowi prof, drowi hab. J. Kiszce składam serdeczne podziękowanie za stworzenie
sprzyjających warunków do pracy oraz cenne rady. W trakcie przygotowywania pracy korzystałem z życzliwej pomocy
wielu osób, którym serdecznie dziękuję. Szczególną wdzięczność winien jestem moim Pierwszym Nauczycielom - śp.śp.
prof, drowi J. Klášterský'emu z Czeskiej Akademii Nauk, wybitnemu znawcy róż, za przekazaną mi wiedzę oraz doc.
drowi K. Kostrakiewiczowi za zainteresowanie mnie problematyką taksonomiczną róż i ukazanie potrzeby badania ich
występowania w kraju. W życzliwej pamięci zachowam na zawsze postać śp. prof, dr hab. J. Małeckiej, jej cenne rady
i dyskusje oraz stałe zainteresowanie postępami prac. Dziękuję serdecznie kustoszom zielników krajowych i
zagranicznych oraz osobom posiadającym zbiory prywatne, za udostępnienie i wypożyczenie materiałów zielnikowych.
Drowi F.R. Barrie z Zielnika Linneuszowskiego w Londynie dziękuję za przesłanie mi fotografii typu R. mollis Sm.
Prof. drowi hab. L. Stuchlikowi wyrażam wdzięczność za udzielenie mi wielu cennych informacji odnośnie morfologii
ziarn pyłku. Dziękuję bardzo prof, drowi hab. W. Kilarskiemu oraz mgr J. Faber z Instytutu Zoologii UJ za
umożliwienie wykonania zdjęć w skaningowym mikroskopie elektronowym, niezbędnych do badań nad ultraskulpturą ziarn
pyłku róż. Władzom Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Krakowie winien jestem wdzięczność za pomoc w nawiązywaniu
kontaktów międzynarodowych. | pl_PL |
