Rozmieszczenie i przestrzenne oddziaływanie placówek infrastruktury kultury w Górnośląskim Zespole Miejskim

Abstract

Podjęcie tematu dotyczącego infrastruktury kultury, wynika z rosnącego znaczenia tego podsystemu infrastruktury społecznej dla funkcjonowania współczesnego społeczeństwa, a jednocześnie z braku szerszych badań z tego zakresu. Coraz częściej zwraca się bowiem uwagę na to, że rola kultury nie ogranicza się jedynie do sposobu spędzania wolnego czasu, ale oddziaływuje ona na wszystkie sfery życia, powodując m.in. prócz zwiększenia sumy wiadomości, rozbudzenie samorealizacji psychiki człowieka, integrację społeczeństwa czy ograniczenie przejawów patologii społecznej (M. Czerwiński, 1969; A. Mura, 1981). Te cechy kultury mają szczególne znaczenie w tak skomplikowanym i obfitującym w problemy obszarze jakim jest województwo katowickie, a zwłaszcza jego centralna część, gdzie zawsze na czołowym miejscu znajdowały się cele gospodarcze, odsuwając na dalszy plan człowieka - jego potrzeby i warunki wpływające na jakość życia (poziom infrastruktury kultury jest jednym z jego mierników). Dlatego też, w pracy skupiono się na celach praktyczno-poznawczych zmierzających do określenia szeroko pojętego stanu infrastruktury kultury na badanym obszarze. Zaprezentowany zakres tematyczny jest konsekwencją, propozycji licznych autorów (S. Leszczycki, 1975; M. Ciechocińska, 1979; S. Otok. 1987) postulujących rozszerzenie zainteresowanie geografów infrastrukturą społeczną, która nie tylko byłaby analizowana w sensie samej lokalizacji instytucji i urządzeń, ale obejmowałaby także nowe kierunki badań, głównie związane z funkcjonowaniem i oddziaływaniem placówek. I tak M. Ciechocińska (1979) pisze "w badaniach geograficznych równie ważny jest sam fakt powstania lub istnienia urządzeń oraz instytucji infrastruktury społecznej, jak i zasięg społeczny oraz przestrzenny ich oddziaływania". Podobnie S. Otok (1987) wśród zestawienia tematów szczególnie istotnych o charakterze poznawczym zaliczył: - badanie i ocena przestrzennego zasięgu oddziaływania poszczególnych urządzeń infrastruktury społecznej w przypadku określonych jednostek osadniczych i administracyjnych. Realizację wyżej wymienionego celu ogólnego, starano się osiągnąć rozwijając cele cząstkowe związane z trzema zasadniczymi częściami pracy, które dotyczą: - część pierwsza - analizy wyposażenia miast i dzielnic GZM w placówki kulturalne, przy zwróceniu uwagi na czynniki różnicujące placówki, a wynikające z ich wyposażenia oraz zatrudnionego personelu. Na tej podstawie określono dostępność placówek, wraz z opiniami na ten temat samych mieszkańców. - część druga - kwestii uczestnictwa społeczeństwa w instytucjonalnych formach kultury, jako że infrastruktura kultury wg J. Kroszela (1982) należy do "usług fakultatywnych bez ograniczeń", z których korzystanie jest całkowicie dobrowolne i dowolne". Dlatego, zapotrzebowanie na usługi kulturalne nie jest prostą funkcją liczby ludności, ale wielu czynników m.in. wykształcenia. Uczestników imprez kulturalnych scharakteryzowano, określając ich strukturą płci, wieku i wykształcenia. Zwrócono ponadto uwagę na czynniki utrudniające uczestnictwo w kulturze. - część trzecia - przestrzennego oddziaływania placówek kulturalnych. Uzyskany materiał stał się podstawą typologii placówek i miast ze względu na oddziaływanie przestrzenne. W części kończącej pracę, biorąc za podstawę zachodzące obecnie w Polsce procesy, przedstawiono perspektywy infrastruktury kultury w GZM na najbliższe lata. Powyższy tekst uzupełniają tabele zamieszczone w tekście oraz zestawione w aneksie, jak również ryciny prezentujące wybrane zagadnienia w formie graficznej.