Nauczanie rosyjskiej intonacji zdaniowej na studiach rusycystycznych

Abstract

Z praktycznym nauczaniem języka rosyjskiego na polskich studiach rusycystycznych wiążę się szereg nie rozstrzygniętych do tej pory szczegółowych zagadnień metodycznych. Jednym z nich jest problem nauczania rosyjskiej intonacji zdaniowej. Nauczać intonacji na studiach rusycystycznych w Polsce zaczęto przed paru zaledwie laty /i to nie we wszystkich ośrodkach/. Mowa tu, oczywiście, o nauczaniu zamierzonym, świadomym i opartym na wyjaśnieniach teoretycznych, a nie tylko o kształtowaniu nawyków wyłącznie drogę imitacji. Do tej pory nie opracowano także, choćby tylko w zarysie, metodyki nauczania interesującego nas zjawiska, nie opublikowano bowiem żadnych prac teoretycznych, poświęconych w całości problemowi nauczania intonacji na studiach rusycystycznych. Aby w jakimś stopniu wypełnić tę lukę, podjęliśmy na I roku filologii rosyjskiej w krakowskiej Wyższej Szkole Pedagogicznej próbę eksperymentalnego nauczania w pełni poprawnej intonacji rosyjskiej. Eksperyment został przeprowadzony po raz pierwszy w roku 1967, a następnie czterokrotnie powtórzony i zweryfikowany w latach następnych. Główny cel nauczania sprowadzał się do ukształtowania u studentów I roku - w toku intensywnego i krótkiego, bo trwającego około 40 godzin kursu - w pełni poprawnych nawyków intonematycznych i umiejętności stosowania właściwej intonacji zdaniowej w procesie komunikacji. Chcieliśmy równocześnie wykazać, że opanowanie typowej dla języka rosyjskiego intonacji podniesie wyraźnie ogólny poziom sprawności językowej studentów, czyniąc tym samym proces nauki języka bardziej efektywnym. W praktycznym nauczaniu intonacji musieliśmy dokonać wyboru, który z wielu lingwistycznych opisów rosyjskiego systemu intonacyjnego najbardziej nadaje się do przeprowadzenia eksperymentu. Po przestudiowaniu literatury przedmiotu wybraliśmy najbardziej - naszym zdaniem - przydatną do celów dydaktycznych teorię w ujęciu J.A. Bryzgunowej. Przegląd różnych lingwistycznych opisów rosyjskiej intonacji zdaniowej i uzasadnienie powyższej decyzji zawiera rozdział pierwszy niniejszej pracy. Praktyka dowodzi, że o ile potrzeba nauczania poprawnej wymowy /w sensie pracy nad artykulacją i akcentem/ spotyka się od pewnego czasu na studiach rusycystycznych z powszechnym raczej zrozumieniem, o tyle konieczność świadomego nauczania intonacji nie przez wszystkich lektorów uznawana jest w równej mierze. O tym, że zachodzi taka potrzeba, traktuje rozdział 2. Przebieg eksperymentu w krakowskiej WSP zanalizowano w rozdziale 3. Przedstawiono w nim problematykę i organizację badań, a zwłaszcza realizację właściwego kursu intonacyjnego, składającego się z dwu etapów nauczania. W opisie uwzględniono szereg konkretnych zabiegów dydaktycznych poczynionych w toku eksperymentu, zilustrowano poszczególne typy konstrukcji intonacyjnych na materiale wielu konstrukcji syntaktycznych języka rosyjskiego, przedstawiono graficznie za pomocą rycin przebiegi melodyczne w języku rosyjskim w opozycji do odpowiednich przebiegów melodii mowy w języku polskim. Bezpośrednie i pośrednie wyniki nauczania, osiągnięte po zakończeniu eksperymentu, omówiono w rozdziale 4. Rozdział 5 zawiera uwagi o utrwalaniu poprawnej intonacji zdaniowej w dalszych stadiach nauczania języka rosyjskiego. Ostatni rozdział pracy dotyczy wniosków wypływających z rezultatów badań. Podano także wykaz ważniejszej literatury przedmiotu z zakresu językoznawstwa, psycholingwistyki i dydaktyki języków obcych. Praca niniejsza jest rezultatem kilkuletnich badań i przemyśleń autora z zakresu metodyki nauczania intonacji na studiach rusycystycznych. Autor żywi nadzieję, że opisane w niej rozwiązania metodyczne mogą znaleźć chociaż częściowe zastosowanie w trudnej sztuce wyrobienia sprawności swobodnego posługiwania się mową rosyjską. Jeżeli zawarte w książce propozycje wzbudzą u innych dydaktyków pewne kontrowersje, nawet wówczas praca ta spełni swoją rolę, przyczyniając się do poszukiwania lepszych, bardziej efektywnych sposobów nauczania intonacji rosyjskiej. Książka niniejsza jest skróconą wersją rozprawy doktorskiej, ukończonej w 1974 roku w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Krakowie. Autor składa serdeczne podziękowania recenzentom pracy za ich cenne uwagi: prof .drowi hab. Janowi Kulpie, doc. drowi hab. Leszkowi Schneidrowi, doc. dr Krystynie Iwan, a zwłaszcza doc. drowi Januszowi Henzlowi za życzliwe rady i inspiracje.