| dc.description.abstract | Rozprawa jest próbą zebrania całokształtu dorobku naukowego Jędrzeja Śniadeckiego, wyeksponowania osiągnięć mało
lub wcale nie znanych z poddaniem zarazem krytycznej analizie poglądów Śniadeckiego jak i istniejących na ten temat
publikacji.
Rozbieżność niektórych osądów i ocen, zarówno w opracowaniach współczesnych jak i dawnych spowodowało konieczność
oparcia się na materiałach źródłowych - niejednokrotnie rozproszonych po różnych ośrodkach naukowych w kraju i za
granicą.
Dodatkowe trudności w opracowaniu stwarzała wszechstronność zainteresowań i tematyczna rozległość badań
Śniadeckiego - podobnie jak wielu jego genialnych poprzedników; w każdej swej twórczości jest odkrywczy,inspirujący
i ciągle pionierski, pomimo upływu tylu lat.
W wielu odkryciach XX wieku można by doszukać się pramyśli u Śniadeckiego - co zmuszało do dodatkowej analizy przy
wczytywaniu się w teksty druków. Wyeksponowanie tych elementów twórczości Śniadeckiego wydało mi się szczególnie
interesujące.
Przyporządkowując twórczość naukową Śniadeckiego poszczególnym działom nauki stosunkowo krótko omówiłem rozdział
traktujący o poglądach biologicznych - ograniczając się do podania kwintesencji istniejących ocen, gdyż jest w tym
zakresie obszerne i wnikliwe piśmiennictwo.
W rozdziale drugim moim zamiarem było m.in. uściślenie i wiarygodne zweryfikowanie danych z życia Śniadeckiego,
niejednokrotnie błędnie podawanych, jak np. data przybycia na studia do Krakowa i in.
W należnym wymiarze starałem się przedstawić poglądy pedagogiczne Śniadeckiego; wydaje się bowiem niesłusznym
zawężanie tej tematyki do tomu "O fizycznym wychowaniu dzieci". Pełne rozwinięcie tego problemu znajduje się w
innych dziełach, a w szczególności w drobnych, mało znanych artykułach jak np. w liście do redaktora Dziennika
Wileńskiego z powodu wydania pracy Staek-Holstein "O Niemcach" i in.
Starałem się udokumentować, iż Śniadecki jest prekursorem i twórcą takich zagadnień jak: rehabilitacja dzieci
kalekich, wychowanie przez zabawę, stopniowanie trudności, wykład problemowy, poglądowość nauczania, rozwój
myślenia abstrakcyjnego - często jeszcze dziś uważanych za wartości powstałe w XX wieku.
W chemii doniosłość Śniadeckiego upatruję w innej problematyce niż to powszechnie przyjęto uważać.
Śniadecki był bowiem w tym okresie jedynym urzędowym i nauczającym ekskatedra chemikiem w Polsce - stąd z
wprowadzeniem istniejącej na zachodzie nowoczesnej chemii nie miał żadnych przeszkód. Prawdziwą zaś zasługą
Śniadeckiego jest stworzenie pierwszego w Polsce i Europie przewodnika metodycznego do nauczania chemii - co obok
napisanego podręcznika chemii - przyczyniło się do tak olbrzymiego rozkwitu tej gałęzi nauki.
Wychowawcą i prawdziwym patriotą był Śniadecki w swej działalności publicystycznej, którą zinterpretowałem w
oparciu o prawie cały materiał źródłowy.
W ostatnim rozdziale opracowana została problematyka s pogranicza historii filozofii i historii nauki, a jej
zasadniczym tematem jest próba pokazania znaczenia stanowiska gnozeologicznego i metodologicznego Jędrzeja
Śniadeckiego dla formułowania podstawowych pojęć nauk biologicznych.
Te intencje zdecydowały o strukturze i problematyce tego działu. Stanowisko Jędrzeja Śniadeckiego w kwestii
metodologicznych podstaw nauki wydaje się szczególnie oryginalne.
Starałem się tu przeciwstawić uproszczonym interpretacjom poglądów Jędrzeja Śniadeckiego, jako zwolennika skrajnego
empiryzmu i przeciwnika agnostycyzmu typu Kantowskiego. Dokumentuję, iż głównym problemem metodologicznym Jędrzeja
Śniadeckiego była kwestia intersubiektywności wiedzy i funkcji pojęć w poznaniu naukowym. W pracy stawiam tezę o
solidarności Jędrzeja Śniadeckiego z Kantowską interpretacją pojęć jako kategorii wnoszonych przez umysł ludzki do
poznania, jak o swoistych konstrukcji służących wyjaśnieniu danych empirycznych. Usiłuję dalej dowieść, iż Jędrzej
Śniadecki może być uważany za prekursora jednego z nurtów neokantyzmu z lat sześćdziesiątych XIX wieku,
tłumaczącego aprioryzm Kantowski istnieniem uniwersalnej struktury fizjologicznej człowieka.
Zwracam także uwagę na to, że Jędrzej Śniadecki uzasadniając swoją fizjologiczną interpretację Kantyzmu,
sformułował pogląd o istnieniu swoistej siły każdego organu zmysłów, wyprzedzając o kilka lat znane prawo J.Mullera
o swoistej energii zmysłów.
Oddzielnym problemem jest znaczenie teorii poznania sformułowanej przez Jędrzeja Śniadeckiego dla nauk
biologicznych.
W tym kontekście rozpatruję kwestie witalizmu i witalistycznego pojęcia "siły życiowej". W rozprawie bronię tezy,
że Jędrzej Śniadecki był w gruncie rzeczy obcy witalizmowi i traktowaniu życia jako tajemniczej siły witalnej.
Dowodzę, iż Jędrzej Śniadecki pojęcie siły organicznej uważał za intelektualną konstrukcję służącą porządkowaniu
doświadczenia empirycznego. Zjawisko życia ograniczał do metabolizmu, pobudliwości i reprodukcji. Tym samym
stworzył podwaliny współczesnej metodologii nauk biologicznych, wyprzedzając obecnie istniejące teorie
organizmalistyczne. | pl_PL |
