Recepcja twórczości Heinicha von Kleista w Polsce

Abstract

Od okresu romantyzmu literatura niemiecka była w Polsce na ogół dobrze znana, mimo to twórczość Heinricha von Kleista przez dłuższy czas wymykała się tej regule. Podobnie jak w swej ojczyźnie, tak i u nas pozostawał w cieniu innych pisarzy, a jeżeli go przypominano, to sporadycznie, bez prób spolszczenia w szerszym zakresie jego literackiego dorobku, bez krytycznych omówień. Dopiero z początkiem XX stulecia sytuacja uległa zmianie. Kleist stawał się z wolna coraz bardziej znany, zaczęto przekładać jego dramaty i nowele, poświęcano mu więcej uwagi w historycznoliterackich warsztatach krytyków i znawców dziejów piśmiennictwa. Wywołało to potrzebę przyjrzenia się recepcji twórczości Kleista w Polsce, tym bardziej iż w 1986 r. minęło sto siedemdziesiąt pięć lat od jego zgonu, a w 1987 r. przypadła dwieście dziesiąta rocznica urodzin. Pierwszą taką próbę w ograniczonym zakresie podjął Mieczysław Urbanowicz w 1957 r. we wstępie do "Rozbitego dzbana" w przekładzie Józefa Mirskiego. Inicjatywę tę poparł Eugeniusz Klin stwierdzając, że wiedza nasza z tej dziedziny jest fragmentaryczna oraz powierzchowna i że należy rozpocząć rzetelne, wyczerpujące badania. Niniejsza praca ma takie ambicje. Nie ogranicza się do przekładów utworów Kleista, do poświęconych mu rozpraw. Obejmuje ona również omówienia i inscenizacje jego sztuk w polskich teatrach, ich telewizyjne emisje i radiowe adaptacje. Wszystkie te zjawiska starano się ukazać w historycznych uwarunkowaniach, zwracając uwagę na proces przebijania się dzieł Kleista poprzez bariery uprzedzeń i niechęci do wszystkiego co pruskie (a tym samym do wszystkiego co niemieckie), szczególnie widocznych po bolesnych doświadczeniach okupacyjnych. Opis tych procesów dopełnia bibliografia utworów Kleista przełożonych na język polski oraz rozpraw i artykułów poświęconych jego pisarstwu, wystawianiu jego sztuk na polskich scenach, a także jemu samemu. W przypisach uwzględniono również biogramy polskich pisarzy i literaturoznawców bliżej związanych z twórczością Kleista. Wypada jeszcze nadmienić, że pracę niniejszą zainspirowały kontakty z "Kleist-Gedenk-Forschungsstätte Frankfurt (Oder)", które w miarę swych skromnych możliwości starało się ułatwić jej realizację. Wyrazy wdzięczności należą się redaktorowi Krzysztofowi Domagalikowi z Telewizji Polskiej oraz kierownikom literackim: Teatru Polskiego w Poznaniu Józefowi Ratajczakowi i Teatru im. S. Jaracza w Olsztynie Elżbiecie Lenkiewicz, za informacje dotyczące odegrania "Rozbitego dzbana" na tych scenach. Niestety, archiwa teatrów, w których wystawiano niegdyś sztuki Kleista,okazały się przeważnie puste. Wypadało zatem iść tropem bibliografii, ale te z kolei ograniczają się do ważniejszych pozycji. W tej sytuacji niewiele skorzystano z ich pomocy, uciekając się do żmudnego wertowania roczników aktualnie ukazujących się czasopism. Nie jest wykluczone, że jeszcze jakiś artykuł lub wzmianka wyłoni się ze szpalt prasy, ale nie zmieni to zasadniczych ustaleń o recepcji twórczości Kleista w Polsce od początków tego procesu do 1985 r.