| dc.description.abstract | Celem pracy jest charakterystyka źródłoznawcza przedrozbiorowych inskrypcji z terenu północnej Małopolski.
Rozważania nad takimi zagadnieniami jak pochodzenie, treści i funkcje epigraficznych przekazów służyć mają ukazaniu
przydatności tych źródeł dla pełniejszego poznania historii obyczajów oraz kultury duchowej i materialnej. Tym
samym praca ta, będąc monografią regionalną, pomagać winna rozwiązywaniu problemów ogólniejszych, Sięganie w tym
celu po epigrafy wydaje się zasadne przynajmniej z trzech, względów. W porównaniu z innymi regionami północna
Małopolska uboga jest w źródła pisane, które nadto w istotnym stopniu pozostają nadal poza zainteresowaniami
historyków. Badania nad szeroko pojętą kulturą staropolską doszły do stanu, który zmusza do poszukiwań nie tylko
nowych przedmiotów i metod badawczych, ale także podstawy badań. Wreszcie szerokie zainteresowanie epigrafiką
postantyczną, jakie obserwujemy w ostatnich latach, wynika nie tylko z potrzeby przybliżenia przemian pisma
monumentalnego, ale również z doceniania wartości informacyjnych tych źródeł odnośnie obyczaju i mentalności
społeczeństw.
Praca obejmuje źródła z terenu północnej Małopolski. Pojęciem tym określono ziemie, które od 1975 r. tworzą
województwa kieleckie i radomskie. Taki zakres terytorialny dyktuje praktyka edytorska wydawców serii "Corpus
Inncriptionum Poloniae", a dotyczy to w szczególności tomu I tego wydawnictwa, obejmującego województwo kieleckie.
Brak jak dotąd analogicznych publikacji, zbierających źródła z terenów sąsiednich, uniemożliwił przyjęcie podziałów
administracyjnych z epoki przedrozbiorowej.
Przed rozbiorami tereny te wchodziły w skład województwa sandomierskiego oraz północnej części krakowskiego
/powiaty: chęciński, opoczyński, radomski, wiślicki oraz lelowski/. Północne granice wyznaczało tzw. Mazowsze
czersko-grójeckie /województwo mazowieckie z powiatami grójeckim i wareckim/. Pod względem podziałów administracji
kościelnej północna Małopolska przynależna była prowincji gnieźnieńskiej. Archidiecezja gnieźnieńska obejmowała
archidiakonat łowicki /dekanat Rawa Mazowiecka/ i archidiakonat kurzelowski /dekanaty: Małogoszcz, Kurzelów,
Opoczno, Przytyk, Skrzynno, Żarnów/. Do diecezji krakowskiej należały parafie prepozytury wiślickiej /dekanaty:
Kije, Pacanów, Sokolina/, prepozytury pilickiej /dekanat Lalów/, prepozytury kieleckiej /dekanaty: Bodzentyn i
Kunów/, archidiakonatu krakowskiego /dekanaty: Jędrzejów, Książ Wielki, Opatowiec, Skała, Witów/, archidiakonatu
lubelskiego /dekanat Kazimierz/ oraz archidiakonatu zawichojskiego /dekanat Opatów/. Archidiakonat warszawski diec.
poznańskiej obejmował dekanaty Grójec, Mszczonów, Warka.
Zakres chronologiczny pracy wyznaczają stulecia XII-XVIII, bowiem z tych wieków pochodzą zinwentaryzowane zabytki.
Ponieważ zdecydowana większość z nich reprezentuje wieki XVI-XVIII, a inskrypcje te są znacznie bogatsze w treści
od starszej spuścizny źródłowej, rozważania nasze dotyczyć będą głównie czasów nowożytnych. O ile dolną cezurę
czasową wyznacza powstanie w 3 ćwierci XII w. napisu na posadzce w kolegiacie wiślickiej, to jako górną przyjęto
rok 1800. Wyjątkowo uwzględniono także pochodzące z dwudziestych lat XIX stulecia fragmenty galerii portretów w
kościele kapucynów w Nowym Mieście nad Pilicą, gdyż stanowią one kontynuację cyklu zapoczątkowanego w stuleciu
poprzednim. Utrzymane są też w takiej samej konwencji i dotyczą postaci czynnych przed 1800 r.
Praca ta jest poświęcona prezentacji treści a poprzez to i funkcji przedrozbiorowych inskrypcji z obszaru północnej
Małopolski. Inskrypcje rozpatrywane będą jako świadectwa kultury materialnej i duchowej, a więc niezbędne jest
również przybliżenie okoliczności ich powstawania i odbioru. Baza źródłowa, którą dysponujemy, Jej
reprezentatywność, o czym niżej, powodują, że w przekazach tych bardziej czytelna jest trwałość postaw i obyczajów
niż przewiany w tym zakresie. Specyfika źródeł i cele jakie przyświecały ich powstawaniu sprowadzają zapisane w
nich treści przede wszystkim do rzeczy ostatecznych człowieka i świata. Te określają zaś ludzką aktywność w jej
rozmaitych społecznych wymiarach. Zagadnienia te starano się śledzić, konfrontując je z różnorodnymi elementami
zrekonstruowanej po dziś ówczesnej rzeczywistości. W założeniu praca ta spełni swe zadanie nawet jeśli prowadzić
będzie nie tyle do nowych ocen, lecz do ukazywania i komentowania faktów i zjawisk.
Poza naszymi zainteresowaniami pozostają tym samym przemiany pisma epigraficznego. Praca ta nie wchodzi więc w
zakres epigrafiki, to jest nauki zajmującej się historią pisma wykonanego w trwałym materiale bez użycia zwykłego
narzędzia pisarskiego, pióra w jego historycznym rozwoju, lub zastępującej go czcionki drukarskiej. Badania takie
byłyby przedwczesne wobec ciągle niedostatecznej ku temu podstawy źródłowej. Porównawczą analizę paleograficzną
umożliwi dalsza inwentaryzacja i publikacja inskrypcji w ramach "Corpus Inscriptionum Poloniae" /dalej CIP/, a
niektóre badania w tym zakresie są aktualnie prowadzone w Zakładzie Nauk Pomocniczych Historii i Bibliotekoznawstwa UMCS w Lublinie. W stosunku do tychże badań uwagi dotyczące pochodzenia, treści i funkcji inskrypcji miałyby
więc charakter komplementarny. | pl_PL |
