Instytut Badania Najnowszej Historii Polski : (od 1936 r. - IBNHP im. J. Piłsudskiego) : geneza i osiągnięcia naukowe

Abstract

Autora niniejszej rozprawy zastanowiło, gdy pisał pierwszą swą pracę o Walerym Sławku - dziwne milczenie naszych historyków na temat Badania Najnowszej Historii Polski Instytutu im. Józefa Piłsudskiego. A przecież Walery Sławek od kilkudziesięciu lat współtowarzysz Piłsudskiego w jego działaniach konspiracyjnych i wojskowych następnie politycznych w wskrzeszonej Polsce - był do swej tragicznej śmierci prezesem wymienionego Instytutu a po wrześniowej katastrofie Rzeczypospolitej w 1939 r. - Instytut odżył na Zachodzie w Londynie i Nowym Jorku. Niepokojąca luka w naszej historiografii nie tylko zachęcała do podjęcia tego zagadnienia, ale także nęciła rozwiązaniem szeregu zagadek dotyczących zarówno inicjatorów i realizatorów koncepcji Instytutu, jak i tła politycznego i społecznego jego narodzin, jego warunków rozwojowych i osiągnięć badawczych. Interesująca nas placówka nosząca najpierw węższą nazwę Instytutu Badania Historii Najnowszej Polski, rozpoczęła swą działalność w 1923 r. a swój organ czasopiśmienniczy w postaci kwartalnika pt. Niepodległość rozpoczęła wydawać od 1929 r. Znakomicie redagowane pismo, ukazujące się z niezwykłą punktualnością aż do wybuchu drugiej wojny światowej - stanowi nierozłączne ogniwo prac i osiągnięć Instytutu; w związku z tym krytyczna ocena placówki i jej znaczenia dla badań najnowszych dziejów Polski narzuca łączne traktowanie rozwoju Instytutu i redakcji "Niepodległości" a więc zagadnień nierozłącznych. W ten sposób studium problemu wymagało omówienia kilku aspektów dla pełnego obrazu historii Instytutu do 1939 r.: tła politycznego związanego z jego narodzinami, społeczno-klasowego składu zarówno jego twórców, jak i kręgów odbiorczych, materialnych warunków rozwoju i analizy wartościującej wyników badawczych na tle współczesnego stanu historiografii polskiej w przedmiocie ruchów niepodległościowych od upadku powstania styczniowego po moment odrodzenia państwowości Rzeczypospolitej. Tak pojęte zadanie badawcze zadecydowało o treści i konstrukcji niniejszej rozprawy a nawet o metodzie jej opracowania. Obok bowiem przedstawienia problematyki sprawy polskiej na tle sytuacji międzynarodowej w ciągu pół wieku od 1864-1914 a następnie wewnętrznych dziejów R.P. od 1918-1923 tj. do narodzin Instytutu - wypadło autorowi sprostać dzisiejszym wymogom prasoznawczej analizy "Niepodległości" sprowadzającej się zarówno do zagadnień organizacji pracy redakcyjnej i jej zadań, jak i strony techniczno-materialnej oraz dróg rozpowszechnienia. W ten sposób praca rozpadła się na następujące rozdziały: Rozdział I - objął najważniejsze momenty dziejów Polski w dobie postyczniowej na tle międzynarodowym, następnie stosunki wewnętrzne R.P. od 1918-1939, jako zespół tematów, które miały zainteresować grupę historyków, skupionych wokół Instytutu; Rozdział II - poświęcono na lapidarny zarys historiografii polskiej w zakresie badań okresu od 1864 do 1923 r., tj. do momentu rozpoczęcia działalności Instytutu; Rozdział III - zawiera obraz narodzin Instytutu i jego działalności naukowej /badawczej, archiwalnej i wydawniczej/; Rozdział IV - w całości poświęcono organowi Instytutu pt. "Niepodległość" i prasoznawczej analizie jego organizacji, kierownictwu, współpracownikom, wreszcie najważniejszym aspektom osiągnięć redakcyjnych; Rozdział V - jako zamykający całość poglądów na rolę Instytutu w najnowszej historiografii polskiej - przeznaczono na przedstawienie drogą wyboru tematycznego istotnych osiągnięć badawczych Instytutu. Rzecz jasna, że wyżej wymienione rozdziały rozpadają się pod względem konstrukcyjnym na mniejsze części pod odrębnymi nagłówkami. Dla orientacji czytelnika tej - trzeba to powiedzieć - nowatorskiej problematyce - okazało się nieodzownym włączenie do rozprawy jako aneksów następujących zestawień bądź tabel, wykazu najważniejszych dat w działalności Instytutu, składu personalnego jego Zarządu i odrębnie listy członków wybranych /z datami ich życia i charakterem zawodowym czy roli publicznej/, listy pracowników etatowych Instytutu naukowych i archiwalno-bibliotekarskich, wreszcie zestawu imiennego najważniejszych współpracowników "Niepodległości" z podaniem ilościowym ich publikacji w organie oraz określeniem głównej tematyki.