Akcja werbunkowa Naczelnego Komitetu Narodowego w latach 1914 -1916

Abstract

W wyniku zjednoczenia się polskich stronnictw, istniejących w Galicji, powstał w sierpniu 1914 r. Naczelny Komitet Narodowy /NKN/. Był to niezmiernie ważny fakt. Stworzono bowiem wspólną reprezentację polityczną społeczeństwa polskiego. NKN, oprócz patronatu nad powstającymi polskimi siłami zbrojnymi, miał reprezentować wobec władz austriackich /cywilnych i wojskowych/, dążenia do rozwiązania sprawy polskiej w oparciu o Austro-Węgry. Koncepcja taka była wysuwana po raz kolejny w naszych dziejach. Mimo założeń, że ograniczy swą działalność tylko do obszaru Galicji, NKN usiłował odegrać rolę politycznego przedstawiciela społeczeństwa polskiego na terenie kraju, jak też za granicą. W początkowym okresie swego istnienia, NKN spowodował wzrost aktywności społeczeństwa polskiego i utworzenie polskich sił zbrojnych przy boku Austro-Węgier, tzw. Legionów Polskich. Legiony stanowiły dowód, że Polacy nie byli obojętni wobec toczących się wokół nich wydarzeń i podejmowali próby zbliżające do odzyskania niepodległości przez Polskę. Niezwykle istotną jest odpowiedź na pytanie - kto wstępował w szeregi Legionów? Odpowiedź taka pozwoli w pewnym stopniu na ukazanie struktur społecznych polskiego ruchu narodowo-wyzwoleńczego w okresie I wojny światowej. Granice chronologiczne pracy obejmują lata 1914-1916, tj. od chwili utworzenia NKN /16 sierpnia 1914 r./ do aktu 5 listopada 1916 r. W tym okresie stworzono bowiem podstawy organizacyjne Legionów i przyjęto zasadniczą część kadry ludzkiej. Po akcie 5 listopada, zmieniła się znacznie struktura akcji werbunkowej oraz podległość aparatu werbunkowego. Rok 1917 to już tylko formalne przekształcenia istniejących formacji legionowych. Stanowią one kolejną,lecz odrębnie zamkniętą jakość w tworzeniu siły zbrojnej. Nie będą omawiane zbyt szczegółowo problemy organizacji paramilitarnych, istniejących przed 1914 r. Ich skład społeczny wymaga odrębnych badań i nie wiązałoby się to z celem badawczym niniejszej pracy. Należy w tym miejscu zgodzić się w pełni z prof. Józefem Buszko, który stwierdził, że nawet Komisja Tymczasowa Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych: “choć była tym czynnikiem, który sprawował patronat polityczny nad ruchem poprzedzającym utworzenie oddziałów legionowych, nie była wszakże w procesie narodzin tych formacji ani czynnikiem i jedynym, ani nawet, jak się wydaje, najbardziej istotnym ... ". Natomiast na ile było to możliwe, ukazano wkład organizacji paramilitarnych w tworzenie polskiej siły zbrojnej w 1914 r. Granice terytorialne omawianego tematu, to przede wszystkim ziemie Galicji i Królestwa Polskiego. Na tym obszarze skoncentrowana była działalność aparatu werbunkowego i stąd pochodziła zdecydowana większość ochotników do służby w Legionach. W pracy analizowany jest głównie werbunek prowadzony przez placówki NKN. Dały one większość rekrutów do Legionów. W niewielkim stopniu zajęto się werbunkiem bezpośrednim do szeregów legionowych. Spowodowane to zostało przede wszystkim tym, że werbunek bezpośredni nie posiadał dokumentacji /ewidencji przyjmowanych/. Z tego powodu nie można było przeprowadzić analiz całościowych. Praca składa się z czterech rozdziałów. W rozdziale pierwszym omówiono strukturę organizacyjną, zasady działania i podległość aparatu werbunkowego. Rozdział drugi ukazuje warunki w jakich mógł być prowadzony werbunek, tj. stanowisko państw centralnych, stronnictw politycznych i ludności. Na tym tle można było dopiero obliczyć efekty ilościowe werbunku. Zrobiono to w rozdziale trzecim. Rozdział czwarty daje odpowiedź na pytanie, kto szedł do służby w szeregi Legionów. Całość pracy zamyka krótkie zakończenie. Taka konstrukcja wydaje się uzasadniona, gdyż dopiero na tle możliwości organizacyjnych i czynników zewnętrznych, można było ukazać efekty ilościowe i jakościowe werbunku.