Postawy uczniów klasy czwartej szkoły podstawowej wobec zadań matematycznych

Abstract

Podjęcie badań nad rozwojem postawy ucznia wobec problemu matematycznego postulowano już od szeregu lat. Badania omawiane w niniejszej pracy mają charakter przygotowawczy i sondażowy, gdyż zajmuję się w nich nie tyle rozwojem, co opisem zastanych postaw uczniów wobec zadań matematycznych rozwiązywanych w klasie czwartej. Sondażowy charakter tych badań wiąże się też z tym, że zastosowane przeze mnie narzędzia badawcze dają jedynie wstępną orientację w postawach uczniów. Przy doborze i stosowaniu tych narzędzi starałam się bowiem utrzymać takie warunki, w jakich zazwyczaj uczniowie rozwiązują zadania matematyczne w klasie. Ten poziom kształcenia wybrałam dla badania postaw uczniów dlatego, że stanowi on według mnie ważny etap w kształtowaniu motywacji i metod postępowania uczniów dotyczących zadań matematycznych. Na tym etapie postępowanie uczniów, wynikające z ich doświadczeń nabytych w okresie nauczania początkowego, ulega zmianom w związku z wymaganiami nauczania ponadpoczątkowego formułowanymi przez nauczyciela matematyki, na ogół innego niż w klasach początkowych. Warunkiem odpowiedniego ukierunkowania przez nauczyciela postępowania uczniów przy rozwiązywaniu zadań matematycznych jest rozeznanie w istniejących i funkcjonujących w rzeczywistości szkolnej postawach uczniów tego poziomu wobec zadań matematycznych. Moje doświadczenia z pracy z dziećmi na tym poziomie nauczania i obserwacja lekcji nauczycieli wskazują, że nauczyciel często nie ma świadomości tych postaw, nie zawsze dostrzega przyczyny określonych zachowań dzieci wobec zadań, nie widzi też często konieczności głębszego wnikania w te problemy. Dlatego uważam, że zarówno pokazanie różnorodności postaw uczniów, jak i próba analizy tych postaw z punktu widzenia kształcenia matematycznego uczniów, są bardzo pożądane. Celem mojej pracy jest opisanie postaw uczniów, badanych przeze mnie trzech klas czwartych krakowskich szkół podstawowych, wobec zadań matematycznych rozwiązywanych w klasie. Dla osiągnięcia tego celu potrzebne jest ustalenie sposobu rozumienia pojęcia postawy, ustalenie sposobów badania i opisywania tego pojęcia. Postawy uczniów wobec zadań matematycznych rozważam na tle szerszego pojęcia postawy podmiotu wobec przedmiotu w psychologii. Przy badaniu postawy uczniów uwzględniam różne jej aspekty, analizując je z punktu widzenia psychologii i dydaktyki matematyki. Dla opisu postawy uczniów podejmuję próbę kategoryzacji ich motywacji i ich metod postępowania przy rozwiązywaniu zadań, próbuję też charakteryzować "stałość" występowania tych motywacji i metod postępowania. W rozdziale I opisuję, jak jest rozumiane pojęcie postawy podmiotu wobec przedmiotu w psychologii, a następnie ustalam dla potrzeb tej pracy określenie postawy ucznia wobec zadań matematycznych, wyróżniając aspekt behawioralno-poznawczy i aspekt emocjonalno-motywacyjny tej postawy /paragraf 1.2./. Dla ustalenia sposobów badania aspektu behawioralno-poznawczego postawy, dokonuję przeglądu i analizy literatury dotyczącej charakterystyki zadań matematycznych, sposobów badania i opisu procesu rozwiązywania zadań. Podobnie dla aspektu emocjonalno- motywacyjnego postawy, posługując się literaturą, charakteryzuję reakcje emocjonalne i motywacje uczniów w stosunku do zadań matematycznych oraz sposoby ich badania i opisu. W rozdziale II zarysowuję problematykę rozwiązywania zadań matematycznych przez uczniów klas czwartych. Rozpoczynam od krótkiej charakterystyki myślenia uczniów na poziomie tej klasy, następnie przedstawiam postulaty programu nauczania dotyczące rozwiązywania zadań matematycznych w klasie czwartej, oraz ilustruję na przykładach trudności w opisie pracy uczniów rozwiązujących zadania matematyczne w klasie. Rozdział III zawiera opis przeprowadzonych przeze mnie badań dwóch aspektów postawy uczniów wobec zadań matematycznych. Zamieściłam tam też wyniki testów osiągnięć szkolnych, które wykorzystałam do pewnej charakterystyki umiejętności matematycznych badanych uczniów. Ukazując we wnioskach interpretację wyników badań, zarysowuję problematykę pogłębionych badań postawy uczniów wobec zadań w jej różnych aspektach. W zakończeniu pracy formułuję kierunki dalszych badań, wskazuję wykorzystaną literaturę. Uzupełnieniem tekstu pracy są aneksy, w których umieściłam opinie nauczycieli o badanych przeze mnie uczniach, teksty i wyniki wykorzystanych testów osiągnięć szkolnych, zestawienie wyników badania motywacji i metod postępowania wobec zadań dla poszczególnych uczniów.