Struktura czynności nauczyciela i uczniów podczas obserwacji na lekcjach laboratoryjnych zoologii w klasie VII

Abstract

Celem pracy było poznanie prawidłowości procesu lekcyjnego na lekcjach laboratoryjnych zoologii w klasie VII szkoły podstawowej, analiza działań i poszczególnych czynności nauczyciela i uczniów, zbudowanie modelowych rozwiązań w tym zakresie oraz wykazanie ich wpływu na skuteczność kształcenia. Poznanie struktury czynności obserwacyjnych N i U umożliwiło odkrycie zależności i wzajemnych relacji pomiędzy elementami postępowania dydaktycznego na lekcjach laboratoryjnych zoologii. Głównym problemem było szukanie możliwości udoskonalenia struktury czynności N i U podczas obserwacji okazów zwierząt kręgowych na lekcjach. Badania prowadzono w latach 1979-1984 w różnych szkołach podstawowych, przede wszystkim w mieście Koszalinie. Przebiegały one w trzech etapach: - Badania diagnostyczne - określenie stanu faktycznego organizacji i przebiegu czynności N i U podczas obserwacji na lekcjach zoologii w klasach VII z zakresu strunowców. - Badania projektująco-eksperymentalne - konstruowanie modelowego katalogu czynności obserwacyjnych, modeli struktury czynności N i U podczas różnych rodzajów obserwacji okazów zwierząt i algorytmów tych czynności oraz realizacja badań eksperymentalnych w 13 klasach VII, badań testowych testem wiadomości i umiejętności. - Badania dystansowe - określenie wpływu zmiennych niezależnych na trwałość wiedzy U w kategorii zapamiętania i rozumienia wiadomości oraz umiejętności praktycznych i intelektualnych. Posłużono się następującymi metodami badawczymi: obserwacją pedagogiczną, eksperymentem pedagogicznym, ankietą, testami oraz metodami statystycznymi do opracowania wyników badań. Praca składa się z 9 rozdziałów, w których zamieszczono następujące zagadnienia: W pierwszej części pracy (rozdz.1,2 i 3) dokonano analizy dostępnej literatury krajowej i zagranicznej. Przedstawiono problemy rozwoju nauk zoologicznych w odniesieniu do celów i treści nauczania biologii, obserwację jako metodę nauczania i uczenia się treści zoologicznych, oraz teoretyczne podstawy analizy i modelowania struktury czynności N i U podczas obserwacji na lekcjach laboratoryjnych zoologii w klasie VII. Założenia metodologiczne przedstawiono w rozdz. 5 i 4, określono w nich szczegółowe cele badań, problematykę badawczą, metody, techniki, procedury i narzędzia badawcze oraz organizację i przebieg badań. Wyniki badań diagnostycznych: ankietowych i hospitacji lekcji, przedstawiono w rozdz. 6, w którym przeprowadzono analizę i ocenę stanu faktycznego działania U i U na lekcjach. Następnie (rozdz. 7) zaprezentowano modelowe rozwiązania dotyczące czynności obserwacyjnych. Wyróżniono kilka rodzajów obserwacji: demonstrację wprowadzającą, ilustracyjną i problemową, obserwację kierowaną bezpośrednio przez N i pośrednio, poprzez instrukcję pisemną oraz 2 rodzaje obserwacji samodzielnych, tj. ukierunkowaną i nie ukierunkowaną. Podczas badań eksperymentalnych wykazano pozytywny wpływ modelowych struktur czynności N i U podczas obserwacji na skuteczność nauczania i uczenia się treści zoologicznych, w tym silne ich oddziaływanie na rozwój umiejętności biologicznych. W eksperymencie uczestniczyło łącznie 15 klas VII, w tym 5 klas objęto badaniami wstępnymi oraz 15 właściwymi. Przeanalizowano 833 kart odpowiedzi U, w tym 22182 odpowiedzi szczegółowych, z 5 szkół. Wyniki eksperymentu potwierdziły słuszność przyjętych założeń metodologicznych pracy. Hipotezy robocze okazały się prawdziwe. Dowiedziono wyższość efektów dydaktycznych U pod wpływem modelowych struktur czynności N i U stosowanych podczas obserwacji, szczególnie w zakresie rozumienia wiadomości i umiejętności biologicznych oraz ich pozytywny wpływ na trwałość wiedzy. Najlepsze wyniki uzyskali U klas E2 a najsłabsze U klas K. Badania przedstawione w pracy wykazały możliwości udoskonalenia struktury czynności N i U podczas obserwacji zoologicznych. Potwierdzono hipotezę główną. Na podstawie uzyskanych wyników badań wysunięto kilka wniosków (rozdz.9), z których na czoło wysuwa się konieczność czynnościowej analizy pracy N i U oraz potrzeba upowszechnienia wśród N tych modelowych rozwiązań.