Teoria relewancji w badaniu kompetencji komunikacyjnej osób z niedosłuchem w następstwie otosklerozy

Abstract

Cel dysertacji stanowiło zbadanie, z wykorzystaniem teorii relewancji Sperbera i Wilson, poziomu przyswojenia kompetencji komunikacyjnej osób dotkniętych tytułową chorobą, reprezentujących populację generalną (18 kobiet i 18 mężczyzn), pacjentów Kliniki Otolaryngologicznej Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Główny problem dotyczył dostrzegania relewancji wypowiedzi chorych na otosklerozę podczas procesu codziennej komunikacji oraz oceny (poprzez wyniki badań audiometrycznych) skuteczności leczenia operacyjnego otosklerozy, wpływu zabiegu chirurgicznego na usprawnienie słuchu i poprawę kompetencji komunikacyjnej. W pracy zastosowano eksperyment o charakterze psycholingwistycznym (przetwarzanie informacji i komunikatów językowych) oraz audiologicznym (wykorzystanie drogi słuchowej). W zakresie analizy dokumentów zastosowano zaś technikę analizy dokumentacji medycznej. Narzędziem badawczym wykorzystanym w celu zgromadzenia materiału językowego było specjalnie przygotowane nagranie audio, w treści którego przedstawiono chorym trzy sytuacje typowe dla doświadczenia przeciętnego, dorosłego człowieka. Po wysłuchaniu nagrania badani kończyli usłyszany fragment dialogu, wybierając dowolną z załączonych replik. Adekwatne wybieranie replik wskazywało, zgodnie z teorią relewancji, na osiąganie efektu kontekstowego (zinterpretowanie wypowiedzi w odpowiednim kontekście) oraz dostrzeganie relewancji wypowiedzi (wyciąganie wniosków kontekstowych). Narzędzie badające relewancję wypowiedzi oraz badania audiometryczne zostały zastosowane przed zabiegiem chirurgicznym, by określić wyjściowy poziom kompetencji komunikacyjnej chorych na otosklerozę, a następnie w 3. miesiącu po leczeniu operacyjnym. Zestawienie wyników pozwoliło na określenie różnicy w zakresie poprawy słuchu oraz realizacji kompetencji komunikacyjnej. Wyniki badań skłaniają do postawienia wniosku, że kompetencja lingwistyczna w tym typie niedosłuchu postlingwalnego jest zachowana, ale niedosłuch upośledza komunikację, utrudnia dostrzeganie relewancji informacji oraz porozumienie z nadawcą warunkowane właściwym odczytaniem intencji komunikacyjnej. Ponadto stwierdzono, że zabieg chirurgiczny, likwidujący niedosłuch u osób z rozpoznaniem otosklerozy, jest skuteczną metodą poprawy słuchu i rozumienia mowy – badania wskazały na 20% poprawę kompetencji komunikacyjnej osób dotkniętych otosklerozą. Analiza statystyczna wykazała również, że poprawa słuchu w zakresie przewodnictwa powietrznego, stanowiącego wyznacznik poziomu słyszenia czystych dźwięków, wyniosła przeciętnie około 37 dB, a kostnego 8 dB. Wnioski (lingwistyczne, logopedyczne i audiologiczne) pozwalają na jednoznaczne stwierdzenie, że niedosłuch w wyniku otosklerozy wpływa na obniżenie kompetencji komunikacyjnej (niedostrzeganie relewancji, powtarzanie informacji obecnej w kontekście), a zabieg operacyjny, usprawniający słuch badanych osób, powoduje wzrost jej poziomu.

The aim of this Ph dissertation was to examine language functioning of otosclerosis patients and define how that disease affects the level of communication competence. For that purpose a group representing general population (18 females and 18 males) was chosen, all patients of the ENT Deprtament of the Jagiellonian University Medical College in Cracow. As the main subject of the dissertation refers to the aspects of communication competences, Chapter I defines three competences referred to as “core” (grammar – lexical i.e. linguistic, communication and cultural competence known as cognitive). Chapter I also presents other significant parts of communication (language system, speech act elements, language functions, forms of contact), speech acts concepts of John Austin and John Searl (pragmalinguistics), other theories and linguistic concepts concerning the relation between language knowledge and mental, cognitive, social and biological processes of a man. Chapter II presents the relevance theory of Dan Sperber and Deirdre Wilson (1986) based on an inferential model of communication used to create a diagnostic tool applied in the diagnosis of communication competence in otosclerosis patients. Chapter III shows the problem of otosclerosis - bony labyrinth disease being often the cause of hearing loss in the postlingual period. This disease leads to the damage of the sound transmission mechanism in the middle ear which complicates the auditory conversion process resulting in worse speech comprehension, i.e. reducing communication competence. Chapter IV contains the methodology aspects and presents the diagnostic tool (audio records) used for gathering language material of people with hearing loss caused by otosclerosis. After listening to a recording the patients completed an excerpt from the dialogue they had listened to, choosing any of the included replies. Adequately chosen replies showed, in accordance with the relevance theory, reaching the context effect (interpreting the utterance in an adequate context) and the perception of the utterance relevance ( understanding implications). Chapter V of the dissertation focuses on an important research problem – the assessment of the effectiveness of surgical treatment of otosclerosis. The results of medical records analysis of the patients before and after surgery within the level of air and bone conductivity were considered. Analysis of the linguistic material of people with hearing loss caused by otosclerosis and the analysis of audioscopes allowed identifying the problem of this dissertation as interdisciplinary, connecting applied linguistics, audiology and speech therapy. Conclusions (linguistic, logopedic and audiological) discussed in Chapter VI include both the assessment of the diagnostic tool in a specific impaired discourse and the results of medical research before and after surgery. They lead to a conclusion that hearing loss resulting from otosclerosis causes diminution of communication competence (i.e. inability to perceive relevance and repeating information already existing in context.), and that the surgery increases the communication competence level. Research into the communication competence based on the relevance theory is empirical research showing the discrepancies between relevance perception and the effort of temporary information transformation in people with a medical issue (audiological) resulting in communication interference. This research is a valuable source of diagnostic information helpful in planning further speech therapy for people with hearing loss caused by otosclerosis. Together with otoscopic examination, audiometric screenings and speech comprehension tests it might constitute one of the criteria for the diagnosis of otosclerosis and referring patients to further treatment improving their communication competence. Analysis of this “hard to measure” communication competence problem e.g. in people with hearing loss caused by otosclerosis opens a new research area helpful in diagnostics and rehabilitation of people with that specific and rarely researched impaired discourse.