Formy adresatywne we współczesnym dyskursie religijnym języka polskiego i ukraińskiego (studium porównawcze)

Abstract

Niniejsza rozprawa jest próbą porównania form adresatywnych funkcjonujących w polskim i ukraińskim dyskursie religijnym. Praca odzwierciedla współczesny stan funkcjonowania wyodrębnionych jednostek językowych w wybranych gatunkach dyskursu religijnego, do których m.in. zaliczają się: listy pasterskie, kazania, homilie, przemówienia okolicznościowe, oficjalna korespondencja duchownych oraz ustna komunikacja codzienna pomiędzy wiernymi i duchownymi. Praca uwzględnia przejawy kompetencji komunikacyjnej w zakresie stosowania form adresatywnych w komunikacji religijnej w relacjach: wierni ‒ duchowni, duchowni ‒ wierni, duchowni ‒ duchowni oraz wierni ‒ wierni w odpowiednich sytuacjach komunikacyjnych. Rozważanie na temat użycia tych jednostek językowych w blisko spokrewnionych językach w aspekcie porównawczym dało możliwość prześledzenia, jaki wpływ miały poszczególne kulturowe czynniki na stanowienie i rozwój narodowych podsystemów adresatywnych oraz jak owe realizują się we współczesnym polskim i ukraińskim dyskursie religijnym. Wszystkie formy adresatywne funkcjonujące w polskim i ukraińskim dyskursach religijnych można podzielić na dwie grupy: formy identyfikujące (konkretyzujące, precyzujące, stratyfikujące), wyrażające hierarchiczność w obrębie struktury kościelnej lub cerkiewnej oraz formy relatywizujące (abstrakcyjne integrujące, linearne uogólniające), wyrażające cechę istotną dla duchowości chrześcijańskiej: równość wszystkich we wspólnocie religijnej. Wyniki badań pokazały, że w związku z próbą przewartościowania i chęcią dokonania własnego wyboru środku językowego przez mówcę pojawiają się hybrydowe formy kościelno-świeckie i cerkiewno-świeckie, które przypominają, że w pełni rozdzielenie świeckiego i kościelnego (cerkiewnego) w warunkach współczesności jest czymś niemożliwym. Dlatego swego rodzaju wpływy świeckości odzwierciedlają w obszarze badanych zjawisk próbę przybliżenia do współczesności kosztem przewartościowania tradycji.

Present dissertation is an attempt to compare address forms functioning in Polish and Ukrainian religious discourse. The paper dwells on the modern state of functioning of specific lexical items in selected genres of religious discourse that include priest’s sermons, preacheries, homilies, speeches, official correspondence of the clergy, and everyday communication between the clergy and congregation members. The dissertation describes communicative competence in the use of address forms in religious communication between congregation: clergy, clergy: congregation, clergy: clergy, and also congregation: congregation in appropriate communicative situations. Elucidation of the use of address forms in close cognate languages in comparative aspect enabled us to trace the influence of separate cultural phenomena on the genesis and development of national address subsystems, and the way it is carried out in Polish and Ukrainian religious discourse. All address forms that function in Polish and Ukrainian religious discourse can be subdivided into two groups: identifying (concretizing, specifying, stratifying) that express the content of hierarchy in the Catholic or Orthodox church structure, and relative (abstract, integral, linear, generalizing) that express the quality inherent to Christianity: equality of all members in a religious community. The results of the studies demonstrated that, due to reinterpretation and desire to make one’s own choice of a language item by the speaker, there are hybrid Catholic church and secular or Orthodox church and secular forms that remind us of the fact that to fully separate secular and church discourse in modern time is next to impossible. That is why different influences of secularism show within studied phenomena an attempt to approach modernity by means of reevaluation of language tradition.