Rocznik Naukowo-Dydaktyczny. Z. 102. Prace z Dydaktyki Literatury i Języka Polskiego 3

Abstract

Prace zgromadzone w tym tomie wyrosły w kręgu zainteresowań badawczych dwu współpracujących z sobą ośrodków — Zakładu Dydaktyki Literatury i Języka Polskiego WSP w Krakowie oraz Pracowni Naukowo-Badawczej Komunikacji Literackiej i Eksperymentalnej Metodyki w Pedagogickiej Fakulcie w Nitrze. Wspólnym przedmiotem owych zainteresowań jest budowanie teorii kształcenia literackiego na podłożu wiedzy o zjawiskach komunikacji literackiej, toteż zrozumiale wydaje się dążenie do wymiany informacji, realizowane przez zsynchronizowane prace bibliograficzne obu ośrodków, wymianę referatów na konferencjach naukowych i artykułów w wydawnictwach. Tom niniejszy nie jest pierwszym krokiem w tym kierunku. W pracach zbiorowych pedagogicznej uczelni w Nitrze wielokrotnie znajdowało się miejsce dla polskich artykułów poświęconych problematyce komunikacji literackiej, zaś wydany przed kilku laty zbiór pt. „Literárny text — literárne vzdelanie” (Bratislava: Slovenské Pedagogické Nakladeľstvo 1981) zapoczątkował również wymianę prac z zakresu dydaktyki literatury. Obecna nasza publikacja chce być tej inicjatywy kontynuacją. Odrębność programów szkolnych, uwarunkowań i tradycji nauczania literatury oraz wielu pojęć i sformułowań dydaktycznych przemawia za tym, by prace autorów słowackich zaprezentować w osobnym bloku materiałowym. Zespól tych artykułów wykazuje znaczną spójność pojęciową i ambicje systemowości, których źródłem jest rozwijana w Nitrze teoria komunikacji literackiej oparta na rozróżnieniu dwu płaszczyzn — komunikacji prymarnej, ześrodkowanej wokół aktów tworzenia i recepcji oryginalnego tekstu literackiego (prototekstu) oraz komunikacji sekundarnej, rozwijającej się na gruncie tekstów wytwarzanych w procesie społecznej recepcji literatury w określonych warunkach życia literackiego (tzw. metatekstów). Problematyka kształcenia literackiego ujmowana jest w tej teorii jako klasyczny, wyrazisty przykład procesu metakomunikacyjnego, w którym pierwotna informacja estetyczna zawarta w oryginale dzieła funkcjonuje w skomplikowanej sieci modyfikujących i przekształcających ją komunikatów wtórnych — ocen krytyczno- i historycznoliterackich, wypowiedzi nauczyciela i uczniów, tekstów wytwarzanych w kręgu instytucjonalnym szkoły (takich, jak podręczniki, instrukcje metodyczne, projekty lekcji itp.) oraz w szerszej przestrzeni oświaty równoległej. Ów teoretyczny, socjologicznoliteracki punkt wyjścia wobec teorii kształcenia literackiego w pewnym tylko stopniu ogarnia bezpośrednim spojrzeniem sferę praktyki metodycznej nauczania literatury. Powoduje raczej skupienie uwagi na ogólnych mechanizmach modelujących proces dydaktyczny, tych zwłaszcza, które sytuują się ponad lekcyjnym dialogiem uczniów i nauczycieli o konkretnych utworach, a decydują o normach czytania, kierunkach i granicach szkolnej interpretacji tekstów. Taki ogląd problemów kształcenia literackiego ze swoistej perspektywy szkoły słowackiej może w wielu elementach skłaniać do porównań, szukania analogii, paralelizmów czy odrębności. Stanowi tło, o którym warto pamiętać podczas lektury pozostałych prac tomu, wyrosłych z gruntu obserwacji naszej szkoły i bardziej zainteresowanych analizą metod, technik i środków nauczania oraz pracy ucznia i nauczyciela. Mimo całej odmienności sposobu podejścia tematyczne zbieżności niektórych artykułów zaznaczają się dość wyraźnie. Rozważania o aktywności komunikacyjnej dziecka w procesie lektury, o dziecięcym aspekcie w twórczości dla dzieci i w jej recepcji czy o juwenilnej twórczości literackiej wchodzą w związki z grupą prac poświęconych integracji kształcenia literackiego z rozwijaniem sprawności i motywacji wypowiadania się uczniów o literaturze. Uwagi o typologii dydaktycznych tekstów kształcenia literackiego korespondują z artykułami na temat tekstów sterujących lekturą i problemów konstrukcji podręcznika literatury. Zbieżności te wskazują na istotność penetracji badawczej wspomnianych zagadnień dydaktycznych. Osobne miejsce w niniejszym zbiorze prac zajmuje rozprawa poświęcona refleksji metodologicznej nad sposobami postępowania badawczego i budowania warsztatu naukowego w dziedzinie dydaktyki literatury. Wysuwamy ją na czoło zbioru nie dlatego, by dalszymi artykułami udokumentować spójność reguł warsztatu łączącą wszystkich autorów, lecz by uwydatnić wagę owej refleksji dla dalszego rozwoju naszej dyscypliny wiedzy. Mamy nadzieję, że treści tych rozważań okażą się przydatne szkole.