Działalność polityczna Mikołaja Prażmowskiego jako kanclerza i prymasa (1617-1673)

Abstract

Działalność polityczna Mikołaja Prażmowskiego jako kanclerza przypada na burzliwe lata panowania Jana Kazimierza, wypełnione walkami z wrogami zewnętrznymi oraz z wewnętrzną opozycją szlachecką, zwalczającą program reform ustrojowych i koncepcję elekcji "vivente rege". Na tle walki wokół reform i elekcji "vivente rege" wyrosły dwa zwalczające się stronnictwa: dworskie, profrancuskie oraz szlacheckie, prohabsburskie. Mikołaj Prażmowski (1617-1673) jako kanclerz wielki koronny w latach 1658-1666 był czołowym przywódcą partii francuskiej w Polsce, a popierając plany pary królewskiej w sprawie reform i wspomnianej już elekcji "vivente rege", stał się rzecznikiem naprawy ustroju państwa polskiego. W okresie rządów Michała Korybuta Wiśniowieckiego, będąc już prymasem, Prażmowski stanął na czele opozycji antyrządowej, stawiając sobie za cel obalenie króla i wprowadzenie na tron polski kandydata francuskiego. Postać tego wybitnego działacza politycznego, kanclerza wielkiego koronnego, a później prymasa nie doczekała się jeszcze do tej pory wyczerpującej monografii, która ujęłaby w sposób właściwy i nowoczesny rolę polityczną Prażmowskiego w czasach ostatniego Wazy i pierwszego króla "Piasta". W historiografii dziewiętnastowiecznej przedstawiano najczęściej niepełny, wypaczony i zbyt jednostronnie krytyczny obraz działalności kanclerza w.kor., który jest już dzisiaj nie do przyjęcia. Praca niniejsza została podzielona na siedem części, związanych z kolejnymi etapami życia i kariery politycznej Mikołaja Prażmowskiego. Pierwsza część przedstawia w zarysie młodość i pierwsze kontakty naszego bohatera z dworem królewskim. Druga część to czasy "potopu" szwedzkiego, emigracji do Głogówka i pierwsze poselstwo Prażmowskiego do Jerzego II Rakoczego, księcia siedmiogrodzkiego. w trzeciej części, dotyczącej walki o elekcję "vivente rege", zamieszczono wspomniany "Projekt reformy sejmu i senatu" z 1660 roku, który został znaleziony w papierach kanclerza. Czwarta część zawiera przebieg procesu sejmowego nad Lubomirskim, w którym dużą, ale nie najważniejszą, rolę odegrał kanclerz Prażmowski. Tematyka rokoszu i abdykacji króla Jana Kazimierza znajduje się w części piątej. W szóstej części zatrzymano się szerzej nad rolą jaką odegrał Prażmowski jako prymas i zarazem interrex po abdykacji króla Jana Kazimierza, udokumentowaną liczną korespondencją z lat 1668-1669. Dwie ostatnie części pracy, szósta i siódma, przedstawiają i analizują konflikt zaistniały między królem Michałem a prymasem Prażmowskim i stronnictwem malkontentów, plany detronizacyjne tego stronnictwa oraz ich fiasko.