Edytorstwo książki dziecięcej w Polsce po 1989 roku

Abstract

Rozprawa zatytułowana Edytorstwo książki dziecięcej w Polsce po 1989 roku została po-święcona specyficznej dziedzinie edytorstwa, które należy sytuować w opozycji do transparentnej typografii dla dorosłych. Książki dla dzieci przeciwnie swą materialną i graficzną formą są niezwykle wyraziste, zarówno w zakresie składu tekstów, jak i ilustracji czy całościowego projektu książki. Materiał badawczy rozprawy obejmuje dwadzieścia pięć lat (1990–2015) dziecięcego edytorstwa w Polsce, czyli książki wydane w tym czasie w granicach kraju, dla polskiego czytelnika. W zakres ten należy wliczyć również literaturę tłumaczoną. Edytorskim analizom zostały poddane wyłącznie książki literackie, a wyłączono z badań pod- ręczniki oraz publikacje edukacyjne. Oddzielenie literatury dziecięcej od młodzieżowej pozwoliło na wyodrębnienie odbiorcy omawianych wydań jako dziecko w wieku 0–12 lat. W badaniach zastosowano metodę strukturalną, wedle której książka to struktura powiązanych ze sobą elementów budowy książki, wchodzących w skład jej architektury oraz podporządkowanych jej funkcji. Książka stanowi całość estetyczną i formalną składającą się z: okładki, wyklejki, papieru, ilustracji, tekstów (kolumna, interlinia, krój i wielkość pisma, wyróżnienia) itp. Celem badań jest natomiast odpowiedź na pytanie, czy współczesne edycje książkowe dla dzieci uwzględniają w warstwie edytorskiej kompetencje czytelnicze małoletniego odbiorcy, nierzadko nieumiejącego czytać lub dopiero uczącego się czytać, oraz określenie, jaka funkcja książki przeważa w badanym materiale. Badany zakres czasowy pozwala ponadto wychwycić edytorskie różnice między wydaniami opublikowanymi w latach 90., a tymi, które pojawiły się na półkach księgarskich po 2000 roku. Część wstępna rozprawy została poświęcona na określenie materiału, metody i celu badawczych. Następnie zarysowano problematykę związaną z funkcjonowaniem rynku książki na przełomie wieków XX i XXI, m.in. zniesienie cenzury, zmiana struktury własności, obniżenie jakości produkcji wydawniczej. Po czym omówiono specyfikę edytorstwa dziecięcego: nietypowe formy i formaty książek, tworzywo, proporcje tekstu i ilustracji, ilustracje, zagadnienia mikrotypograficzne (dobór krojów pisma, ich wielkości, interlinia, długość wersów itd.). Zaprezentowano poszczególne elementy architektury książki w kontekście dziecięcego odbiorcy, co pozwoliło na ukazanie cech charaktery-stycznych książki dziecięcej. W części analitycznej pokazano edytorskie cechy książki dziecięcej przez pryzmat nurtów literackich i typograficznych, zjawisk kulturowych oraz gatunków literackich, ja-kie mają wpływ na formę współczesnej książki dziecięcej. Obok edytorstwa klasycznego i klasyki omówiono w tej części wpływ takich kierunków jak awangarda, kultura obrazkowa czy postmodernizm. Przez pryzmat badań nad książką liberacką pokazano, że materialność książki może mieć znaczenie dla jej treści, a wyznaczenie nowej, otwartej przestrzeni książki poprowadziło w stronę konwergencji mediów. Ponadto problematyka współegzystowania kodów wizualnego i werbalnego w książce dla dzieci została opisana w rozdziałach poświęconych książce obrazkowej, komiksowi, produktowi totalnemu. Ze względu na bogactwo typograficznych wyróżników osobno omówiono zagadnienia związane z edytorstwem serii wydawniczych. Poczynione analizy pozwoliły na zobrazowanie stanu faktycznego edytorstwa książki dziecięcej w Polsce po 1989 roku aż do 2015 roku w kontekście kompetencji odbiorcy oraz wyodrębnienie tendencji w poszczególnych elementach architektury książki, jak choćby stosowanie częściej fontów szeryfowych niż bezszeryfowych czy wy-bór konkretnych wielkości mikrotypograficznych (np. najczęstsza stosowana wielkość pisma: 12 punktów). Udowodniono ponadto znaczące różnice poziomu edytorskiego książek wydawanych w Polsce w latach 90. i tych, które ukazały się po 2000 roku. Zastosowanie określonych parametrów edytorskich powinno być ponadto podporządkowane funkcji książki. Dokonane badania pozwalają wysnuć wniosek, że współczesna książka dla dzieci służy przede wszystkim dostarczeniu wrażeń estetycznych oraz zabawie (funkcja estetyczna oraz ludyczna).

The dissertation entitled Editing Children's Books in Poland after 1989 has been devoted to a specific area of editing which should be put in opposition to a transparent typography for the adult. As opposed to the latter, children's books are extraordinarily expressive in their material and graphic forms, both in typesetting and illustrations or a book project as a whole. The research material covers twenty five years (1990 2015) of children's books editing in Poland, that is the books pub lished then, for the domestic market and for a Polish reader. Also, the translated literature has to be included in the scope. Only literary works have been analysed, as textbooks and educational publications have been excluded. Separating children's liter ature from youth one has resulted in the distinction of the said publications recipient as a child 0 12 years of age. In the research, a structural method has been used. According to it, a book is a structure of interconnected elements of its body, they a re parts of its architecture and are subordinate to its function. The book is a formal and aesthetic complete entity consisting of its cover, endpapers, paper, illustrations, texts (columns, line spacing, font kind and size, highlights) etc. The aim of the research is the answer to the question if modern editing of children's books takes into account, in the editorial area, the competencies of the young recipient who cannot often read or is just learning to read; and which book function prevails in the rese arch material. The chosen period of the research also enables to find editorial differences between the books published in 1990's and those appearing in bookshops after 2000. The introductory part has been dedicated to the characteristics of the research material, research method and aim. Next, the issue of the book market functioning at the end of the 20 th and the beginning of the 21 st century was presented, with such phenomena as censorship ceasing, ownership structure changes, reduction in quality of pu blishing production. Consecutively, the issue of a children's book editing specificity was discussed: unusual forms and formats, material, text and illustration proportions, illustration features, microtypography (a choice of fonts and their size, line spa cing, verse length, etc.). Particular elements of book architecture were also discussed then in the context of the recipient which enabled to show typical features of a children's book. In the analytical part, editorial features of a children's book have been shown in the context of literary and typographic trends, culture phenomena and literary genres which influence on the form of a modern children's book. Apart from classical editing and the classics, in this part, the influence of such trends as avant garde, picture culture or postmodernism has been discussed. By the example of liberature book research, it has been pointed that material form of the book may be significant for its content, also, that stating new, open space of the book leads towards medi a convergence. Moreover, the issue of visual and verbal codes co existence in a children's book has been described in the chapters on a picture book, a comic book, a total product. Because of the variety of typographic distinguishing factors some questions related to a series editing have been discussed separately. The conducted analyses have enabled to illustrate the actual state of children's books editing in Poland from 1989 to 2015 in the context of the recipient competencies, also, to distinguish ten dencies in particular elements of the book architecture, such as using serif fonts more often than sans serif ones or the choice of microtypographic sizes (e.g. the most common font size: 12 pt). Furthermore, significant differences in the editorial level of the books published in 1990's and those published after 2000 have been proved. Employing certain editorial parameters should be subordinate to the book function. The research done justifies reaching the conclusion that a modern children's book, first o f all, serves as a source of aesthetic impressions and play (aesthetic and ludic functions).