Postmodernistyczne gry Iwana Wyrypajewa

Abstract

Iwan Wyrypajew, jeden z najwybitniejszych przedstawicieli współczesnej dramaturgii rosyjskiej, to artysta wszechstronny. Choć sam konsekwentnie powtarza, że jest przede wszystkim dramatopisarzem, z powodzeniem realizuje się również w innych dziedzinach sztuki – jako reżyser teatralny i kinowy, aktor, scenarzysta, producent, pedagog. Obdarzony różnorodnością zainteresowań i umiejętnością pracy na wielu płaszczyznach autor Lipca, to także wytrawny obserwator świata, który potrafi w atrakcyjny sposób opisywać otaczającą go rzeczywistość. Przedmiotem badań przeprowadzonych w niniejszej rozprawie doktorskiej są teksty dramatyczne Wyrypajewa, powstałe w latach 1998-2017, czyli od momentu napisania przez niego pierwszego utworu Sny (Сны, 1998), do dramatu powstałego w 2017 r. Irańska konferencja (Иранская конференция). Uwzględniono zarówno dzieła, które ukazały się drukiem, jak i teksty niepublikowane, pochodzące z archiwum dramaturga. Do nich należą między innymi Karaoke Box (2012), Mahamaya electronic devices (2015), Wywiad S-FBP 4408 (Интервью S-FBP 4408, 2016). Celem rozprawy jest analiza cech i rozwiązań formalnych stosowanych przez Wyrypajewa, charakterystycznych dla postmodernizmu, rozumianego jako metoda i praktyka twórcza, opisująca wielowymiarowość i różnorodność świata. Wśród nich wymienić należy przede wszystkim wielopoziomową grę, metatekst, synkretyzm i intertekstualność. W rozprawie wykorzystano hermeneutyczny model interpretacji tekstu, polegający na aktualizacji jego znaczenia przy uwzględnieniu kontekstów literackich i pozaliterackich. Dramat rozumiany jest tu jako gatunek literacki, który swoje ideowe i artystyczne walory ujawnia jednocześnie w praktyce teatralnej. Jak się wydaje, kunszt pisarski twórcy Tlenu, wirtuozerskie opanowanie przez niego zasad dramaturgii i polifoniczna struktura utworów, polegająca na konsekwentnie stosowanej zasadzie łączenia elementów, wywodzących się z różnych tradycji literackich sprawiają, że jego dzieła układają się w spójną opowieść o współczesnym wielogłosowym świecie. Jest to opowieść o Człowieku poszukującym sensu życia, o granicach jego wolności, o relacjach pomiędzy Ja i Sacrum. Do analizy utworów Iwana Wyrypajewa posłużyły opracowania naukowe polskich i rosyjskich literaturoznawców: Haliny Mazurek, Lidii Mięsowskiej, Katarzyny Osińskiej, Marka Lipowieckiego, Iriny Skoropanowej i Pawła Rudniewa, podejmujących zagadnienia tendencji rozwojowych, poetyki, współistnienia tradycji i nowoczesnych rozwiązań w najnowszej dramaturgii rosyjskiej. Rozprawa doktorska składa się z dwóch zasadniczych rozdziałów, poprzedzonych słowem wstępnym, w którym przedstawiono stan badań na temat dramaturgii Wyrypajewa, wybraną metodologię oraz omówiono poetykę postmodernizmu. Pierwszy rozdział zawiera charakterystykę twórczości autora Iluzji, jednego z najważniejszych przedstawicieli rosyjskiego „nowego dramatu”. W części drugiej, składającej się z trzech podrozdziałów: W postmodernistycznej rzeczywistości, Autorskie „układanie” dramatu oraz Słowo – język – tekst – rytm wskazano na ważną rolę autora w procesie budowania tekstu, a także na stosowaną przez niego grę prowadzoną na różnych poziomach: gatunkowym, językowym, związków z tradycją i relacji z odbiorcą. U podstaw rozważań leży stwierdzenie, że słowo jest dla Wyrypajewa podstawowym budulcem tekstu, nadaje mu rytm i sens, oddziałując jednocześnie na emocje odbiorcy. W dalszej części dokonano analizy różnorodnych środków stylistycznych, wykorzystywanych przez twórcę, wśród których najciekawszymi wydają się metafory, metonimie, paralelizmy leksykalne, składniowe i kompozycyjne, aliteracje, elipsy, pleonazmy. W zakończeniu rozprawy przedstawiono rezultaty przeprowadzonej analizy oraz sformułowano wnioski.

Ivan Vyrypaev, one of the most outstanding representatives of contemporary Russian dramaturgy, is a versatile artist. Although he claims to be primarily a playwright, he is successful in other fields of art as well, such as theatre and cinema directing, screenwriting, acting, production and education. Bestowed with a variety of interests and the ability to create on many levels, the author of July is also a knowledgeable observer of the world who can describe the surrounding reality in an enticing way. The subject of the research conducted in this doctoral dissertation are the texts of plays by Vyrypaev, written through the years 1998-2017, from his first play Dreams (Сны, 1998) to the one created in 2017, Iranian Conference (Иранская конференция). Included are both his issued works and the unpublished texts from the playwright's archive. The aim of this dissertation is to analyze the features and formal solutions used by Vyrypaev that are distinctive of postmodernism, which is understood as a creative method and practice describing the multidimensionality and the diversity of the world. These include, above all, multilevel game, metatext, syncretism and intertextuality. The dissertation uses a hermeneutic model of text interpretation that consists in updating its meaning while taking into account its literary and non-literary contexts. Here drama is understood as a literary genre which at the same time reveals its ideological and artistic qualities in theatre practice. It would seem that what makes Vyrypaev’s works form a coherent tale of the contemporary world is his writing skill, his principles of dramaturgy, and the polyphonic structure of his works, which is generated by the consistently applied principle of combining elements derived from various literary traditions. This tale is a narrative about a Human Being seeking the meaning of life, the limits of freedom, and the relationship between the Self and the Sacred. This analysis of works by Ivan Vyrypaev is based on scientific studies of Polish and Russian literary scholars: Halina Mazurek, Lidia Mięsowska, Katarzyna Osińska, Mark Lipowiecki, Irina Skoropanowa and Paweł Rudniew, who deal with the advancing trends, poetics, and the coexistence of tradition and new methods in contemporary Russian dramaturgy. This doctoral dissertation consists of two main chapters, preceded by an introduction word which presents the state of research on the subject of Vyrypaev's drama, the selected methodology and the poetics of postmodernism. The first chapter presents the characteristics of the work of the author of Illusion, one of the most important representatives of the Russian “new drama” («новая драма»). The second chapter consists of three subsections: In postmodern reality, The Author "arranging" the drama and Word – language – text – rhythm. The former highlights the essential role of the author in the process of building his texts, as well as the game he uses at different levels: genre, language, relation with tradition and relation with the recipient. The basis of this research is the claim that for Vyrypaev the Word is the basic building block of the text, giving it the rhythm and meaning, while affecting the emotions of the recipient. The latter part analyses various stylistic means used by the artist, among which are metaphors, metonymies, lexical, syntactic and compositional parallels, alliterations, ellipses, and pleonasms. At the end of the dissertation, the results of the analysis are presented and conclusions are formulated.