Uwarunkowania i patomechanizmy zachowań trudnych u adolescentów z głębszą niepełnosprawnością intelektualną

Abstract

W dysertacji doktorskiej pt.: „Uwarunkowania i patomechanizmy zachowań trudnych u adolescentów z głębszą niepełnosprawnością intelektualną” zasadniczym celem prowadzonych badań było określenie uwarunkowań nietypowych zachowań młodzieży z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym i znacznym. Założono, że na eskalację zachowań problemowych mają wpływ dwojakiego rodzaju czynniki. Pierwsza grupa to czynniki indywidualne, związane z płcią badanych, stopniem niepełnosprawności intelektualnej, zaburzeniami współwystępującymi, stanem somatycznym, potrzebami sensorycznymi, zaburzeniami psychicznymi oraz kompetencjami komunikacyjnymi. Drugi rodzaj czynników to zmienne sytuacyjno-środowiskowe, związane z obecnością określonych osób, miejscami w których przebywają osoby z niepełnosprawnością, porami dnia oraz podejmowanymi przez nich aktywnościami. W kontekście intensyfikacji zachowań niepożądanych, uwzględniono również rolę czynników motywujących tj. reakcja na rzeczywistą sytuację, pobudliwość czuciowa, unikanie, ucieczka czy też uwaga poświęcana danej osobie. Na podstawie teorii i empirii dotyczącej omawianego zagadnienia, skonstruowano teoretyczny model zachowań trudnych, który w badawczej części pracy został poddany empirycznej weryfikacji. Badania przeprowadzono wśród 78 uczniów placówek kształcenia specjalnego w wieku od 10 do 16 lat. Analiza zebranego materiału empirycznego wykazała, że eskalacja zachowań niepożądanych wśród adolescentów z głębszą niepełnosprawnością intelektualną jest związana przede wszystkim z czynnikami indywidualnymi, tj. zaburzeniami psychicznymi, potrzebami sensorycznymi oraz kompetencjami komunikacyjnymi. Wśród czynników społeczno-środowiskowych największe znaczenie dla intensyfikacji zachowań problemowych mają obecność określonych osób oraz podejmowane przez badanych aktywności. Czynnikami motywującymi adolescentów do angażowania się w trudne zachowania jest reakcja na rzeczywistą sytuację, chęć uniknięcia bądź ucieczki oraz zdobycie uwagi otoczenia. Druga część analizy dotyczyła określenia związków interakcyjnych zachodzących między zmiennymi i zachowaniami trudnymi. Pozwoliło to na wskazanie 14 predyktorów określonych form niepożądanych zachowań. Wśród czynników pozwalających przewidzieć występowanie danych zachowań, 13 to zmienne o charakterze indywidualnym, a 1 to zmienna sytuacyjno-środowiskowa.

The main purpose of the research presented in the PhD dissertation untitled „Conditions and patomechanisms of challenging behavior displayed among youth with moderate and severe intellectual disability“ was to establish causes for non-typical behavior. The assumption was that two major set of conditions contribute to the escalation of problematic behavior. First group of contributing factors consists of personal propensities such as gender, degree of intellectual disability, coexisting dysfunctions, somatic state, psychiatric disorders, sensory needs and communication competencies. Situational and environmental issues belong to the second group of contributing factors. They are connected with the presence of certain people and different places in which students with disability spend time in, times of the day and the activities performed by them at the time. The influence of motivational factors was also considered while examining the context in which escalation of unwanted behavior occurs. What was selected among these is the reaction to the real situation, sensory excitability, avoidance, escape and the amount of attention received. Theoretical model of problem behavior was constructed based on the theory and practice of the researched issue. It was further empirically verified in the research part of the dissertation. It was conducted among 78 special education school students, aging between 10 and 16. The analysis of the gathered empirical material pointed to the overwhelming importance of individual/personal factors such as mental dysfunction, sensory needs and communication competencies in contribution to unwanted behavior among youth with profound intellectual disability. The most important factors that intensify problem behavior among social- environmental ones are the presence of certain people and the activities performed at the time. The response to the real situation, desire to avoid or escape from it and wanting attention are among main motivational factors for displaying difficult behavior patterns. The second part of the analysis concerned itself with interacting relationship between contributing factors and difficult behavior. It enabled the selection of 14 different forms of difficult behavior. Among factors that allow foreseeing such behavior, 13 belong to personal category and only 1 to situational - environmental one.