Obszary występowania i uwarunkowania podejścia twórczego pedagogów specjalnych do praktyki edukacyjnej

Abstract

Dysertacja o charakterze teoretyczno-badawczym składa się ze wstępu, dziesięciu rozdziałów, zakończenia, bibliografii, spisu tabel i rysunków oraz aneksu (zestawu narzędzi wykorzystanych w badaniach). Część teoretyczna pracy obejmuje cztery rozdziały. Dwa pierwsze poświęcone są problematyce twórczości. Rozdział trzeci prezentuje charakterystykę czterech obszarów występowania podejścia twórczego pedagoga specjalnego do praktyki edukacyjnej: personologicznego, interakcyjnego, środowiskowego i kierunkowego.

W rozdziale czwartym zaprezentowano uwarunkowania podejścia twórczego pedagogów specjalnych w aspekcie inhibitorów i stymulatorów twórczości występujących w placówce specjalnej. Rozdział piąty dotyczy metodologii przeprowadzonych badań. Realizując projekt badawczy autorka wykorzystała technikę ankiety gromadząc materiał badawczy za pomocą pięciu narzędzi: „Skali Preferencji Twórczych Orientacji Życiowych” A. Cudowskiej, kwestionariusza „Co sądzisz o twórczości?” D. Ekiert-Oldroyd, „Kwestionariusza kreatogennego klimatu pracy” M. Karwowskiego oraz „Kwestionariusza Podejścia twórczego w edukacji” - narzędzia skonstruowanego na wzór Skali Preferencji TOŻ A. Cudowskiej i „Kwestionariusza ankiety dla pedagogów specjalnych” w opracowaniu własnym. Kolejne rozdziały - szósty, siódmy, ósmy i dziewiąty - prezentują uzyskane wyniki badań w odniesieniu do poszczególnych obszarów praktyki edukacyjnej (personologicznego, interakcyjnego, środowiskowego i kierunkowego) oraz ich interpretację, wnioski i postulaty dla praktyki pedagogicznej.

Spośród wytypowanych cech indywidualnych pedagogów specjalnych takich jak: płeć, wiek, stopień awansu zawodowego, staż pracy, liczba stanowisk oraz liczba rodzajów niepełnosprawności, z którymi pracowali badani pedagodzy specjalni jedynie płeć istotnie różnicowała badaną próbę w zakresie dwóch obszarów: środowiskowego i kierunkowego. W obszarze środowiskowym podejście potencjalnie twórcze reprezentowała większość kobiet, podczas gdy mężczyźni preferowali podejście reakcyjne, dążące do zachowania status quo. Podobnie w zakresie obszaru kierunkowego zdecydowana większość kobiet preferowała podejście potencjalnie twórcze, natomiast wybory mężczyzn rozłożyły się prawie równomiernie między podejściami: potencjalnie twórczym, niejednoznacznym i reakcyjnym.

Pod względem posiadanej wiedzy o twórczości badani pedagodzy specjalni błędnie definiowali cechy ludzi twórczych oraz cechy produktu twórczego. I właśnie te dwie skale kwestionariusza „Co sądzisz o twórczości?” nie wykazały istotności statystycznej w zakresie obszarów: personologicznego i kierunkowego (skala „produkt twórczy”) oraz obszaru środowiskowego (skala „cechy ludzi twórczych”). Ponadto pedagodzy specjalni reprezentujący potencjalnie twórcze podejście do praktyki edukacyjnej w każdym z obszarów uzyskiwali wyniki świadczące o wysokim poziomie wiedzy o twórczości.

Wyniki uzyskane przez pedagogów specjalnych w „Skali Preferencji Twórczych Orientacji Życiowych” (TOŻ) wykazały współzależność z obszarami: personologicznym, interakcyjnym i kierunkowym, natomiast w obszarze środowiskowym dodatnio korelował jedynie czynnik „elastyczność, giętkość i oryginalność myślenia” oraz sumarycznie ujęta skala TOŻ. Uzyskane rezultaty w każdym z obszarów pozwoliły uznać badaną próbę pedagogów specjalnych za grupę posiadającą wysoką samoocenę w zakresie twórczości lub zespół faktycznie twórczych nauczycieli.

W zakresie percepcji klimatu miejsca pracy dały się zauważyć różnice między płciami w wymiarze „konflikt”. Kobiety postrzegały środowisko pracy jako bardziej konfliktowe niż mężczyźni. Ogólnie jednak wysokiej konfliktowości w miejscu pracy towarzyszyły ponadprzeciętne wyniki w skali „wolność i debata”, zatem konfliktowość środowiska prawdopodobnie była wynikiem podejmowania częstych debat i dyskusji - koniecznych w sytuacjach realizowania wspólnych działań. W przypadku badanej grupy pedagogów czynnik „konflikt” mógł stymulująco oddziaływać na postawy twórcze nauczycieli.

Uzyskane wyniki badań stanowiły podstawę sformułowania przez autorkę pracy postulatów dla praktyki edukacyjnej. Dotyczyły one: wyposażenia pedagogów specjalnych w wiedzę na temat istoty twórczości (procesu, produktu, uwarunkowań, osobowości, barier twórczości); konieczności udziału pedagogów specjalnych w treningach twórczości, treningach interpersonalnych; umożliwienia pedagogom specjalnym diagnozy specyfiki własnych procesów myślenia i działania jako podstawy aktywności twórczej; uświadomienia nauczycieli w kwestii sprawności oceniania wytworów i zachowania uczniów, gdyż błędnie praktykowane są najpotężniejszym „mordercą twórczości”; konieczność udziału kadry zarządzającej w szkoleniach z zakresu stymulowania twórczości i organizacji proinnowacyjnego klimatu pracy. Końcowa konkluzja autorki rozprawy odnosi się do kwestii konieczności rozwijania potencjału twórczego nauczycieli w czasach społeczno-edukacyjnych przemian, gdyż „Nadchodzi era ludzi twórczych” (Z. Kwaśnik, W. Żukow, 2010, s. 92).

The theoretical-research dissertation consists of introduction, ten chapters, conclusion, bibliography, list of tables and figures, and appendix (set of tools employed in the study).

The theoretical part of the work is divided into four chapters. The first two chapters are devoted to creation issues. The third chapter presents the characteristics of the four areas of occurrence of creative approach among special educators to educational practice: personological, interactive, environmental and directional. In the fourth chapter the conditions of the creative approach of special educators in terms of inhibitors and stimulators in a special school establishment are discussed. The fifth chapter applies the methodology of the study. In carrying out a research project the author has used a survey technique of gathering research material using five tools: “Preferences Scale of Creative Life Orientations” A. Cudowska, the questionnaire “What Do You Think about the Creation?” D. Ekiert-Oldroyd, “Creatogenic Working Environment Questionnaire” M. Karwowski and “Creative Approaches in Education Questionnaire” - a tool constructed on the model of Preferences Scale TOZ by A. Cudowska and “Questionnaire Survey for Special Educators” in the development of the own. The following chapters - the sixth, seventh, eighth and ninth -present the results obtained in relation to specific areas of educational practice (personological, interactive, environmental and directional) and their interpretation, conclusions and proposals for teaching practice.

Selected from among special educators individual characteristics such as gender, age, professional degree, seniority, number of posts and the number of types of disability, with which special educators worked, only gender significantly differentiated in terms of an attempt to test two areas: environmental and directional. In the environmental area potentially creative approach represented the majority of women, while men preferred reactionary approach seeking to maintain the status quo. Similarly, as regards the directional area, the vast majority of women preferred the approach of potentially creative, and the men's choices were split almost evenly between the approaches: a potentially creative, ambiguous and reactionary. In terms of knowledge about the creation, the subjects (special educators) mistakenly defined the characteristics of creative people and creative product features. And those two scales of the questionnaire “What do you think about the creation?” did not show statistical significance in terms of areas: personological and directional (creative product scale) and environmental area

(characteristics of creative people scale). In addition, special educators representing a potentially creative approach to educational practice in each area obtained the results demonstrating the high level of knowledge about the creation.

The results obtained by special educators in the “Preferences Scale of Creative Life Orientations” (TOZ) showed correlation with areas: personological, interactive and directional, while in the environmental area only one factor correlated positively - “elasticity, flexibility and originality of thought” and a globally recognized TOZ scale.

The results obtained in each of the areas allowed to recognize study sampled special educators as a group having high self-esteem in terms of creativity or team really creative teachers.

In terms of workplace environment perception apparent differences between the genders in the dimension of “conflict” were observed. Women perceived working environment as more conflictual than men. Overall, however, high conflict in the workplace was accompanied by above-average scores on a scale of “freedom and debate”, so environmental conflictuality was probably a result of making frequent debates and discussions - necessary in situations in which concerted actions were executed. In the case of the studied group of educators “conflict” factor could have a stimulating effect on the attitudes of creative teachers.

The research results provided the basis to formulate by the author of the thesis postulates for educational practice. They concerned: the equipping special educators in knowledge about the nature of the creation (process, product, circumstances, personality, barriers to creativity); the need to participate in special educators creativity training, interpersonal training; enabling special educators to the diagnosis of the specific nature of their processes of thinking and acting as a basis for creative activity; making teachers aware in terms of evaluating the efficiency of creations and behavior of students, as wrongly practiced are the most powerful “killer of creativity”; the necessity of the participation of managers in training in stimulating creativity and creating innovation-oriented workplace environment. The final conclusion of the author's dissertation addresses the issue of the need to develop creative potential of teachers in times of socio-educational changes, since "The era of creative people is approaching" (Z. Kwaśnik, V. Zhukov, 2010, p. 92).