Morze i woda w filmowych topografiach Gdańska

Abstract

Celem artykułu jest analiza filmowych topografii Gdańska i prześledzenie obecnych w nich wątków związanych z morzem i wodą. Chcę sobie zadać pytania dotyczące tego, w jaki sposób filmowcy rozwijają motywy akwatyczne i jak wykorzystują plenery nadwodne, na ile krajobraz filmowy z dominującą rolą wody odtwarza i kreuje „sens miejsca”. Morze i woda są przeze mnie traktowane jako obrazy i jako plenery filmowe o określonych funkcjach estetycznych, ekonomicznych i kulturowych. Podstawą metodologiczną jest geografia kulturowa i odkrywanie relacji film – miasto – region, film – realna i symboliczna przestrzeń oraz antropologia wizualna pozwalająca uchwycić sposoby kodowania znaków na ekranie, wskazujące na jawne i ukryte ideologie oraz znaczenia kulturowe konstruowane w toku czynności nadawczo-odbiorczych. Materiałem badawczym są wybrane filmy fabularne kina polskiego: Wolne miasto, reż. Stanisław Różewicz (1958); Do widzenia, do jutra, reż. Janusz Morgenstern (1960); Człowiek z żelaza, reż. Andrzej Wajda (1981); Wróżby kumaka, reż. Robert Gliński (2005); Miasto z morza, reż. Andrzej Kotkowski (2009), i inne.

The purpose of the paper is to analyse film topographies of Gdańsk and investigate the motifs connected with sea and water. I intend to ask myself some questions concerning the ways in which film makers develop aquatic motifs and use waterside location, to what extent film scenery – with water as the dominant element – recreates and creates “the meaning of place”. I treat the sea and water as images and film locations with certain aesthetic, economical and cultural functions. The methodological basis is cultural geography and discovering the relationship film–city–region, film–real and symbolic space, as well as visual anthropology, which makes it possible to capture the methods of coding signs on the screen, pointing to explicit and implicit ideologies, and cultural meanings, constructed in the process of sender– recipient activities. Research material includes selected Polish feature films: Wolne miasto, directed by Stanisław Różewicz (1958); Do widzenia, do jutra, directed by Janusz Morgenstern (1960); Człowiek z żelaza, directed by Andrzej Wajda (1981); Wróżby kumaka, directed by Robert Gliński (2005); Miasto z morza, directed by Andrzej Kotkowski (2009), and others.