Proza Mariana Pankowskiego jako projekt literatury innowacyjnej

Abstract

Praca jest próbą ustalenia głównych zasad artystycznego światopoglądu Mariana Pankowskiego. W tym celu autor, jako pierwszy przeanalizował całość korespondencji pisarza z Jerzym Giedroyciem zgromadzonej w Archiwum Instytutu Literackiego „Kultura” w Maisons-Laffitte. Pioniersko włączył w wywód krytyczno- i teoretycznoliterackie teksty autora Matugi ogłaszane w czołowych czasopismach polskiej emigracji po 1945 roku. Pracę rozpoczynają wstępne rozważania nad zjawiskiem literatury innowacyjnej. W pierwszym rozdziale autor analizuje całość korespondencji pomiędzy pisarzem a Redaktorem, w efekcie redefiniując dotychczasowy stan badań nad tą twórczością, który w szerszej perspektywie odkrywa część uwarunkowań artystycznych, politycznych i obyczajowych biorących udział w procesie formowania się kanonu polskiej literatury XX w. W drugim rozdziale, wykorzystującym konkluzję o afektywnym profilu piśmiennictwa Pankowskiego, nastawionej na wywoływanie silnie intensywnych reakcji odbiorczych, autor rozwija pogląd w duchu Spinozy i Deleuze’go konceptualizacji kategorii afektu; podkreśla innowacyjny charakter autorskiej strategii pisarza, polegającej na afektywnej komunikacji literackiej wykraczającej poza społecznie sankcjonowaną praktykę. Badacz wydobywa przy tym sensotwórczy potencjał sytuacji konfliktowych, relacyjny porządek powstawania znaczeń. W części trzeciej, autor podejmuje próbę nowego określenia stosunku pisarza do tradycji judeo-chrześcijańskiej, w rezultacie redefiniując dotychczas obowiązujący stereotyp na temat autora Pątników z Macierzyzny, zgodnie z którym twórczość tę redukuje się do pisarstwa antyreligijnego i antykatolickiego. W tej rewizji stanu badań korzysta z ustaleń nowoczesnych filozofów i myślicieli związanych z refleksją postsekularną. We wnioskach próbuje na nowo określić miejsce Pankowskiego w polskiej kulturze współczesnej oraz wskazuje na transformatywny potencjał tej literatury w odniesieniu do polskiego dyskursu tożsamościowego.

The following dissertation is the first study of Marian Pankowski’s output on the Polish literary studies which analyzing his entirety correspondence with Jerzy Giedroyc. The work taking into consideration his activity as regular contributor of monthly opinion-forming magazine “Kultura” (in the period: 1953-1959), but also including his works as literary critic which collaborate with other influential papers of Polish exile after year 1945; finally the text takes into account Pankowski’s activity in the field of academic treatise. The work starts with the question of main assumption of the Pankowski’s literary project and its relation to the ability to produce high affective recipient reactions; this strategy meant that his literary works was not accepted by guards of traditions such as Giedroyc. The consequence of that was conflict with Polish literary tradition. In this section author analyzes all written correspondence between Pankowski and Giedroyc and formulate different proposals from the previous one, conclusions about the real causes of cessation of partnership with “Kultura”. In the second section the author develops thesis about affective profile of Pankowski’s prose in the perspective of Spinoza’s and Guattari ‘s conceptualization of affect category. The third section is an attempt to redefine Pankowski’s approaches to the judeo-christian tradition, which is considered in close contiguity with rhythm of Modernity which based on variable grammar distance-approximation to the principles of European culture. Otherwise this way of thinking about the aspect of European tradition is consistent with the findings of postsecular thinkers and modern philosphers. Finally, the dissertation is an attempt to redefine the Pankowski’s place of Polish contemporary culture and his potential impact on the discourse of Polish transforming identity.