W poszukiwaniu drogi : szanse i problemy edukacji w Polsce

Abstract

W prezentowanej pracy zamieszczam moje teksty pisane „na gorąco” w reakcji na różne sytuacje i wydarzenia w polskiej oświacie. Powstawały w ciągu ostatnich lat. Były treścią referatów na różnorodnych konferencjach, znajdowały miejsce bądź to w publikacjach zbiorowych, bądź też w czasopismach. Jak się wydaje, w sumie stanowią swoisty dokument czasu przełomu stuleci. Mogą też skłaniać do nowych refleksji po upływie pewnego okresu, w konfrontacji z dalszymi zmianami edukacyjnymi, które dzieją się na naszych oczach. Praca, oprócz wstępu i uwag końcowych, zawiera dwie główne części. Pierwsza z nich ma charakter studyjny. Mieszczą się w niej rozprawy poświęcone edukacyjnym konsekwencjom globalizacji oraz innych wyzwań teraźniejszości i przyszłości. Podjęty został dyskurs dotyczący miejsca problematyki edukacyjnej we współczesnej debacie publicznej. Rozpatrywana jest zmieniona sytuacja szkoły i nauczyciela w okresie gwałtownych przemian społecznych. Analizowane są przeobrażenia dokonujące się w rodzinie, a także konsekwencje gwałtownej zmiany dla młodzieży. Na tym tle podjęty został w nieco inny sposób niż dotąd problem egalitaryzmu wraz z jego odzwierciedleniem w pedagogice i polityce oświatowej. Przedmiotem rozważań są też szanse i bariery pedagogiki emancypacyjnej w obecnej rzeczywistości społecznej i oświatowej. W części studyjnej znajdują się również opracowania dotyczące koncepcji reformy systemu edukacji, jej przebiegu, związanych z tym nowych zjawisk, które wymagają wstępnych ocen. Także w tej części dominuje problematyka wyrównywania szans edukacyjnych, a jest to - jak wiadomo - jeden z głównych celów reformy. Szczególna uwaga poświęcona gimnazjum też wiąże się z tą sprawą. Gimnazjum w obecnej wersji ma być szkołą wyrównywania szans, a zarazem szkołą nowej jakości w porównaniu do szkół dotychczasowych. W niektórych opracowaniach omawiane są różne kwestie edukacyjne charakterystyczne dla naszych czasów. Jeden z rozdziałów poświęcony jest demograficznym uwarunkowaniom rozwoju szkolnictwa podstawowego i średniego w naszym kraju, gdyż głęboki niż trwający przez 10-15 lat znacznie utrudni utrzymanie sieci obecnych szkół i wymusi dalsze zmiany organizacyjne i kadrowe. Inny tekst prezentuje wartości uczniów, ich nauczycieli i rodziców. Warstwa aksjologiczna ma wszakże ogromne znaczenie dla diagnozy i prognozy kondycji społecznej, wyjaśnia podłoże aspiracji i dążeń życiowych młodzieży i dorosłych. W części tej zamieszczony został też artykuł poświęcony nauczycielowi akademickiemu, możliwym modelom działania, które w warunkach współczesnej szkoły wyższej powinien realizować. Całość rozważań studyjnych zamyka szkic o klimacie szkoły. Analizowane jest to, na ile uczniowie mogą czuć się w niej swobodnie, co wyraża się w śmiechu i humorze szkolnym, na ile zaś szkoła przytłacza i zmusza uczniów do reakcji obronnych, wśród których śmiech w szkole także ma niebagatelne znaczenie. W drugiej części książki znajdujemy komentarze i refleksje zawarte w felietonach publikowanych w ciągu siedmiu lat na łamach „Nowej Szkoły”. Stanowią one publicystyczne odzwierciedlenie bieżących wydarzeń i problemów występujących w polskiej oświacie i polskiej szkole. Cały ten cykl poprzedza artykuł Kronika zmian oświatowych, w którym ukazano charakterystyczne zmiany funkcji i treści czasopism w ciągu sześćdziesięciu lat jego istnienia. Oddając drugą, rozszerzoną wersję pracy do druku wyrażam nadzieję, iż może ona zachęcić Czytelników do wymiany zdań i opinii, a także do podejmowania działań, które powodować będą, że wiele trudnych kwestii edukacyjnych znajdzie pomyślne rozwiązanie w określonej szkole, mieście lub gminie, województwie, może nawet w całym kraju. Zapewne pojawią się nowe wyzwania. W bardzo złożonej rzeczywistości edukacyjnej nie brak dylematów i trudności. Rzecz jednak w tym, czy potrafimy odpowiednio się z nimi zmierzyć, znaleźć stosowne rozwiązania, a przez to uniknąć niepotrzebnych porażek i uzyskać optymalne wyniki.