Funkcje samorządu uczniowskiego - założenia i rzeczywistość

Abstract

Wyniki przeprowadzonych badań sondażowych, na próbach reprezentacyjnych, dotyczących niektórych aspektów samorządu uczniowskiego, które mieszczą się w zakresie przytoczonego w pracy pojęcia funkcji rzeczywistej, były interesujące statystycznie, ale nie ukazywały samorządu jako pewnego rodzaju mechanizmu skłaniającego do działania i zarazem regulującego działanie w mikrosystemie wychowawczym danej placówki. Taki ogląd samorządu uczniowskiego zaważył na podjęciu w drugiej połowie lat osiemdziesiątych badań empirycznych nad tym zagadnieniem w dwóch liceach ogólnokształcących, funkcjonujących w różnych środowiskach społecznych. Eksponowane miejsce szkolnictwa w ówczesnym systemie ideowym i politycznym państwa i znaczące sformalizowanie idei samorządności nakazywały spojrzenie na samorząd z dwóch punktów widzenia: na jego formułę postulowaną i praktycznie realizowaną. Cele poznawcze pracy wiążą się z określeniem głównych funkcji założonych samorządu uczniowskiego oraz konfrontacją ich z rzeczywistością szkolną. W książce przyjęto termin „funkcji założonej i rzeczywistej” wcześniej sprecyzowanej i prezentowanej w pracach naukowych J. Szczepańskiego i J. Radziewicza. Funkcja założona to zespół wyobrażeń o celach i działaniach samorządu uczniowskiego w zakresie zaspokajania potrzeb instytucjonalnych szkoły i potrzeb własnych młodzieży. Określały ją przede wszystkim przepisy resortowe, dokumentacja szkolna, ale także wskazówki, propozycje rozwiązań metodycznych zawarte w literaturze pedagogicznej. Funkcja rzeczywista sprowadzona została do opisu konkretnych zadań i przyporządkowanych im działań wykonywanych przez młodzież samodzielnie lub przy współudziale innych osób. Obejmuje ona także reprezentowanie spraw uczniów wobec nauczycieli, przedstawicieli rodziców i osób z zewnątrz szkoły. Pomiędzy opisem pierwszej a drugiej funkcji samorządu uczniowskiego wystąpiły liczne odchylenia, tzn. ujawniły się różnice w rodzajach i treściach wykonywanych działań, nawet wówczas gdy działania te miały takie same cele. Kategorie tych odchyleń znalazły więc odpowiednie miejsce w niniejszej pracy. Na występowanie odchyleń między funkcją rzeczywistą a założoną samorządu uczniowskiego wpływają liczne i bardzo zróżnicowane przyczyny. Należą do nich warunki obiektywne (niezależne od nauczycieli i uczniów), kwalifikacje pedagogiczne nauczycieli, ich postawy, sposób kierowania szkołą, klasą, stosunki społeczne wśród uczniów, nauczycieli, poziom intelektualny, moralno-społeczny młodzieży, ich zaangażowanie w życie klasy, szkoły. Ze względów metodologicznych, a także organizacyjno-technicznych należało skoncentrować się tylko na tych uwarunkowaniach, które z punktu widzenia pedagogicznego mają znaczenie pierwszorzędne. To dało podstawę do sformułowania następującej hipotezy roboczej: Czynnikami, które w istotnym stopniu wpływają na jakość funkcji samorządu uczniowskiego, a tym samym decydują o występowaniu różnic między funkcją założoną a rzeczywistą są: - rozumienie istoty samorządu uczniowskiego przez uczniów i nauczycieli; - stosunek uczniów i nauczycieli do samorządu uczniowskiego; - udział uczniów w życiu samorządowym klasy, szkoły. Dla zweryfikowania tej hipotezy posłużono się w pracy monografią pedagogiczną, która pozwoliła nie tylko na analizę porównawczą i opis funkcji samorządu uczniowskiego, ale i wysnucie wniosków, sformułowanie praktycznych postulatów. Zgodnie z zasadami poprawności metodologicznej zastosowano wiele zróżnicowanych, ale spójnych technik i narzędzi badawczych. Materiał statystyczny został zebrany podczas badań przeprowadzonych w dwóch szkołach średnich ogólnokształcących, w odmiennych, jak wspomniano, środowiskach: wielkiego miasta - w XI Liceum Ogólnokształcącym mieszczącym się w Nowej Hucie, robotniczej dzielnicy Krakowa i miasta małego - Liceum Ogólnokształcącym w Krzeszowicach (8 tysięcy mieszkańców) - położonego 25 km od Krakowa. Dobór badanych szkół był celowy, ale nie brano pod uwagę obiegowych opinii. Przeważały przede wszystkim informacje władz oświatowych o dobrych tradycjach pracy społecznej, samorządowej. Badaniami objęto łącznie 527 uczniów klas III i IV, w tym wyodrębniono grupę 83 uczniów pełniących funkcję w klasowych i szkolnych radach uczniowskich. O wyborze klas zadecydowała tematyka badawcza. Percepcja uczniów klas trzecich i czwartych jest bardziej wszechstronna i wnikliwa w porównaniu z uczniami klas niższych, co potwierdziły wcześniejsze badania próbne przeprowadzone w klasach I - IV w wytypowanym przez władze kuratoryjne Liceum Ogólnokształcącym nr XIII w Krakowie. Badaniami objęto również nauczycieli, którzy zadeklarowali chęć udziału w ankietyzacji. Zarówno w Krakowie jak i w Krzeszowicach stanowili oni 50% grona nauczającego. W całej próbie przeważali nauczyciele z wyższym wykształceniem pedagogicznym (92,3%) i pełniący funkcję wychowawcy klasy (88,5%).