Nomina deminutiva i hipocoristica w dialektach rosyjskich

Abstract

W ramach swojej pracy pod tytułem Nomina deminutiva i hipocoristica w dialektach rosyjskich podjęłam badania poświęcone zagadnieniu deminutywizacji i hipokoryzacji rzeczowników w dialektach rosyjskich, które to badania miały charakter opisowy i analityczny. Za cel obrałam sobie wyodrębnienie najbardziej charakterystycznych sufiksów tworzących zdrobnienia wraz z objaśnieniem ich

genezy i funkcji.

Przedmiotem obserwacji niniejszej rozprawy są formy deminutywne i hipokorystyczne zaczerpnięte ze Slovar'a russkich narodnych govorov pod redakcją F. P. Filina i (od tomu XXX, 1996 r.) pod red. F. P. Sorokoletova, a także z innych słowników gwarowych w ramach uzupełnienia materiału leksykalnego.

Zdecydowałam o takim właśnie zakresie badań, ponieważ takie formacje, tworzące zdrobnienia i spieszczenia w dialektach rosyjskich, do tej pory nie były przedmiotem żadnego szczegółowego, całościowego opracowania.

Fakty dotyczące pochodzenia sufiksów zostały przytoczone przede wszystkim z kilku najszerzej znanych prac, głównie z Zarysu słowotwórstwa prasłowiańskiego (przedruk Siowotwórstwo, słownictwo i etymologia słowiańska 2011), F. Sławskiego, gdzie dużo miejsca poświęcono słowiańskim zjawiskom dialektalnym, a tu szczególnie mnie interesującym - wschodniosłowiańskim. Wykorzystałam także pomocniczo gramatyki historyczne polskie i rosyjskie.

W pracy omówieniu poddana została najbardziej reprezentatywna część formacji deminutywno-hipokorystycznych znalezionych w materiałach źródłowych. Podczas selekcji wykluczyłam bowiem formy zdrobnień i spieszczeń pozbawione objaśnień znaczeniowych, komentarzy lub figurujące w słowniku bez kwalifikatorów. W słownikach z reguły pomija się zasięg geograficzny wyrazów, a także mikroteksty z

kontekstem, w związku z powyższym pominęłam

w ogóle lokalizacje danych form - nie układają się wszak w jakiś wyraźny obszar geografii wyrazu, natomiast mikroteksty przytaczam w tych przypadkach, w których słownik to odnotowuje.

zbadałam również to, czy dialektalne deminutywa i hipokorystyka używane są we współczesnym języku rosyjskim, a jeżeli tak, to w jakim stopniu, oraz, czy i jak zmienił się zakres ich użycia.

Omówiony w pracy materiał słownikowy pozwala zapoznać się ze stopniem i charakterem deminutywizacji oraz hipokoryzacji rzeczowników występujących dialektach rosyjskich, odnotowywanych, o czy wspomniałam poprzednio - głównie przez Slovar’ russkich narodnych govorov (SRNG). Zbadałam formacje najbardziej reprezentatywne i charakterystyczne,

z podanymi szerokimi kontekstami, takie, których znaczenia pokrywały się częściowo lub całkowicie ze zdrobnieniami występującymi obecnie w języku rosyjskim, a także te, których nie używa się już w ogóle w języku mówionym. Moim celem było zaprezentowanie szerokiego przekroju i różnorodności form deminutywno-hipokorystycznych. Analiza materiału pozwala wyciągnąć wniosek, że większość z omówionych zdrobnień weszła do zasobu leksykalnego współczesnego języka rosyjskiego, a sufiksy je derywujące są nadal w niezmienionej postaci wykorzystywane.

W rozprawie wykorzystałam literaturę zawierającą historyczne podłoże omawianych kwestii, i w oparciu o nią został przeanalizowałam cały materiał słownikowy, co ostatecznie pozwoliło potwierdzić tezę, sprowadzającą się do uznania kategorii deminutywno-hipokorystycznej za bardzo produktywną.

Przedstawiłam również teoretyczny zarys zagadnienia będącego przedmiotem rozważań, a mianowicie, ogólne uwagi na temat słowotwórstwa rzeczowników, ich derywacji, a także wartości ekspresywnej. Omówiłam formacje deminutywne i hipokorystyczne z punktu widzenia ich struktury i semantyki, co pozwoliło wyodrębnić słowotwórcze typy zdrobnień. Znaczna część pracy jest studium nad konstrukcją deminutywów oznaczających niedorosłe potomstwo. W części analitycznej natomiast zajęłam się budową sufiksów form deminutywnych, tych zastanych,

w SRNG. Grupowałam je według głównego formantu sufiksalnego i jego poszerzonych wariantów, następnie

według rodzaju gramatycznego, a w obrębie rodzaju na stopnie sufiksacji.

Pragnę podkreślić, że deminutywa i hipokorystyka należą w dialektach rosyjskich do kategorii najbardziej produktywnych. Są bardzo wyraziste strukturalnie, funkcjonalnie i semantycznie. Ich formalną cechą charakterystyczną są piętrowe struktury sufiksalne. scalone w jeden nacechowany ekspresywnie morfem. Mają one przez to charakter mozaikowy, gdzie dochodzi do upodobnień strukturalnych, zjawisk natury fonetycznej, reduplikacji. Do tego należy dodać niebagatelne dla funkcjonowania kategorii zjawisko częstego użycia takich formacji. Dochodzi więc do różnego typu adideacji, analogii formalnych i fonicznych.

Ponadto deminutywa i hipokorystyka to nie tylko kategoria czystych zdrobnień i spieszczeń. Częste są tu symilatywa - formalnie deminutywa, mające nieraz odlegle nawiązanie do znaczenia podstawy. Kategoria deminutywno - hipokorystyczna ze względu na swą żywotność, wielofunkcyjność, nacechowanie emocjonalne, wielomorficzność wchodzi w charakterystyczny pejzaż dialektów rosyjskich.

Pragnę zaznaczyć, że semazjologiczna kategoria deminutywno- hipokorystyczna stanowi w dialektach rosyjskich dziedzictwo z czasów późnej wspólnoty słowiańskiej, choć pojedyncze struktury mogą być całkiem nowej proweniencji. Deminutywa i hipokorystyka łączy polimorfizm

z różnymi wartościami znaczeniowymi - wszystkie silnie nacechowane emocjonalnie. Polimorfizm rozumiem tu jako wielostopniowość, nawarstwienie się sufiksów i elementów afiksalnych, tendencja do supletywizacji i onomatopeizacji struktur. Z materiału słownikowego wyłoniłam sporą liczbę indywidualizmów i okazjonaiizmów, co nie dziwi, zważywszy na charakter omawianej kategorii.

Wszystko to wiąże się z dużą żywotnością, produktywnością w ramach znacznej częstości użycia.

In my dissertation, Diminutives and hypocorisms in the Russian dialects, I conducted a descriptive and analytical study of the diminutives and hypocorisms of the nouns in the Russian dialects. I have chosen the most

dimunutive suffixes in order to explain their origins and functions as these word formations had not been

analysed yet in any comprehensive way.

Slovar' russkich narodnych govorov (The Dictionary of the Russian Dialects, 1996) by F. P. Filin and F. P Sorokoletov was the main source of diminutives and hypocorisms chosen for my analysis. I also used other dictionaries of the Russian dialects in order to supplement the lexical material. Zarys słowotwórstwa prasłowiańskiego (An Outline of the pre-Slavic Word Formation, 2011) by F. Sławski was a useful source of the etymology of the Eastern Slavic suffixes. Additionally, I referred to the materials on the Polish and Russian historical grammar.

have focused only on the word formation of the most distinct diminutives and hypocorisms found in the source materials. I excluded those forms of diminutives and hypocorisms that did not have

meanings or appeared in the dictionaries without qualifiers. Dictionaries usually leave out bom geographic scope of the words and micro-texts with commentaries. Therefore, I excluded locations of such forms, as they do not create any geographic range of a word. Micro-texts, on the other hand, are included in my dissertation only if there are references to them in a dictionary.

I analysed to what extent dialectal diminutives and hypocorisms are still used in the contemporary Russian language and now their scope has changed over the years. The lexical material discussed in my dissertation helps to understand the degree and character of the diminutives and hypocorisms in the Russian dialects, especially those presented in the Slovar’ russkich narodnych govorov (The Dictionary of the Russian Dialects, 1996). Moreover, I discussed the most distinct word formations: those whose meanings correspond partially or entirely to diminutives in contemporary Russian and those which do not exist any more in the spoken language. The purpose of my dissertation was to present a wide range and a variety of diminutives and hypocorisms in the Russian language. The vast majority of the diminutives analysed in my dissertation had been incorporated into contemporary Russian and derivative suffixes are still used in the same unaltered form.

in my dissertation, I referred to the literature which discussed a historical approach to word formations. The analysis of the lexical material confirmed the hypothesis that diminutives and hypocorisms are very productive (grammatical) categories.

Moreover, I presented a theoretical framework of the noun formation, noun derivation and expressive value. I analyzed diminutives and hypocorisms with regard to their structure and meaning, and in this way I could distinguish structural types of diminutives. The largest part of my research was devoted to the analysis of the diminutives with a meaning of' immature offspring’. In the analytical part, I focused on the stricture of the diminutives already found in the Slovar’ russkich narodnych govorov (The Dictionary of the Russian Dialects,

1996). I classified them, firstly, according to their main suffixal formants and, secondly, with regard to their grammatical gender. Finally, within their grammatical gender, I grouped them according to the degrees of suffixation.

I would like to emphasise that diminutives and hypocorisms belong to the most productive categories in the Russian dialects. They are very expressive functionally, structurally and semantically. Their main feature is a multi-level structure of suffixes, which altogether form one single expressive morpheme. These suffixes create a mosaic structure within which there are various structural assimilations, phonetic phenomena and reduplications. What is more, due to their frequent usage, the diminutives are also prone to formal and phonetic analogies.

Furthermore, there is one more category among diminutives and hypocorisms with a frequent usage. ‘Symilatywa’ ('similar’) are diminutives with a very distance reference to the meaning of their base. Due to their vitality, multifunctionality and expressive load, diminutives form a very significant component of the Russian dialects.

I would like to emphasise that diminutives and hypocorisms in the Russian dialects originated from the times of the late Slavonic community; however, some structures might have more contemporary origins. Diminutives and

hypocorisms are characterised by their polymorphic nature of various semantic values. Polymorphism is understood as a complex structure of multiple layers of suffixes and affixes prone to onomatopoeic phenonemena.

All that is connected with large vitality and productivity within frequent usage of diminutives and hypocorisms.