Konceptualizacje tabu w podręcznikach do nauczania języka polskiego jako obcego

Abstract

Głównym celem rozprawy było zbadanie i ukazanie kategorii tabu w oparciu o metodologię lingwistyki kognitywno-kulturowej oraz krytycznej analizy dyskursu. Analizie pod tym kątem poddany został materiał językowy podręczników do języka polskiego jako obcego wydanych po 1989 roku. Efektem tejże analizy jest opis znaczenia tabu (obszarów i obiektów tabu, a także instancji stojących na jego straży) uwzględniający perspektywę glottodydaktyki polonistycznej.

Tytułowe „konceptualizacje” traktowano jako mentalne reprezentacje sposobów ujmowania świata przez człowieka, utrwalone i wyrażane w języku. Założeniem było więc dotarcie do struktury myśli wyrażanych przez teksty i pokazanie, że posługiwanie się językiem to tak naprawdę profilowanie pojęć, czyli „podświetlanie” pewnych treści i ukrywanie innych, co doskonale widać na przykładzie tabu językowego.

Praca składa się z czterech części. W pierwszej omówiono stan badań nad podręcznikami do nauczania języka polskiego jako obcego oraz specyfikę tychże podręczników. W drugiej części ukazano tabu w świetle lingwistyki kognitywno-kulturowej, trzecią zaś poświęcono dokładnym analizom wybranych podręczników dla obcokrajowców, uzupełnionym (w części czwartej dysertacji) całościowym przyjrzeniem się wszystkim materiałom wydanym po 1989 r. W dysertacji przyjęto, że tabu motywowane jest nie tylko wierzeniami religijnymi czy wstydem, ale wśród obszarów tabu wyróżniać trzeba również tabu narodowe.

Zaprezentowane ujęcie potwierdza zapotrzebowanie na opis języka polskiego w duchu kognitywno-kulturowym. Dowodzi również, że kompetencja komunikacyjna (w odniesieniu do kategorii tabu) to nie tylko rozpoznawanie tematów tabu czy operowanie eufemizmami systemowymi, ale przede wszystkim umiejętność posługiwania się tabuistycznymi scenariuszami (konwencjami) komunikacyjnymi.

The main purpose of this dissertation was to analyse and present the term taboo on the basis of methodology of cognitive and cultural linguistics as well as of the critical analysis of discourse. Therefore, this work contains the analysis of contents of textbooks of Polish as a foreign language published after 1989. The description of the meaning of taboo, its range and objects as well as institutions precluding its violation, is the result of the analysis allowing for the perspective of Polish studies glottology.

Conceptualisations were defined as mental representations of human perception of the world, preserved and expressed by the means of language. Thus, the intention of this thesis was to reconstruct the structure of thoughts expressed through texts and to demonstrate that the use of language is simply forming ideas, that is highlighting or concealing specific contents, which is clearly illustrated by the example of taboo in language.

The dissertation consists of three parts. In the first one the state of research on textbooks of Polish as a foreign language and their specific character were discussed. The second part examined taboo in the light of cognitive and cultural linguistics whereas the third part was devoted to thorough analysis of selected textbooks for foreigners, supplemented in the fourth part with the comprehensive review of all materials published after 1989. It was assumed that the existence of taboo is motivated not only by religious beliefs and mortification, but also it is necessary to take national taboo into account.

The approach presented above confirms the necessity for description of Polish language in terms of cognitive and cultural linguistics. In addition, it demonstrates that communicative competence, with reference to term taboo, involves not only the ability to discern taboo topics and to use euphemisms, but first and foremost the capability of using taboo communication patterns (conventions).