Rola podręcznika szkolnego w procesie aktywnego nauczania i uczenia się matematyki na przykładzie podręczników do klasy czwartej szkoły dziesięcioletniej

Abstract

Zasadniczym zadaniem pracy jest pokazanie w jakim zakresie współczesny podręcznik szkolny może służyć realizacji podstawowej zasady, a także podstawowego celu kształcenia, jakim jest aktywny udział ucznia w procesie kształcenia i przygotowanie go do kształcenia ustawicznego. Zadania szczegółowe i cele tej pracy można ująć następująco: 1. dokonanie teoretycznej analizy literatury dydaktycznej /dydaktyka ogólna i dydaktyka matematyki/ pozwalającej na sformułowanie wniosków związanych z rozwijaniem aktywnego udziału uczniów w procesie nauczania-uczenia się, 2. analiza podręczników szkolnych do matematyki dla klasy czwartej szkoły podstawowej z punktu widzenia realizacji ich funkcji, 3. przeprowadzenie próby eksperymentalnej, pokazującej możliwości praktycznej realizacji wybranych fragmentów materiału programowego z matematyki dla klasy czwartej, w oparciu o podręcznik [F.Z.] Na tle tak postawionych zadań, wcześniejsze doświadczenia dydaktyczne i bieżąca znajomość literatury dydaktycznej, pozwalają sformułować hipotezy dotyczące podręczników do matematyki: I. W dotychczasowym nauczaniu /tradycyjnym/ podręcznik szkolny nie był wykorzystywany w takim zakresie, w jakim mógłby być do realizacji celów użyty. Można powiedzieć, że stwarzane przez podręcznik szanse w tym zakresie nie były w tradycyjnym nauczaniu wykorzystywane. II. Podręcznik powinien i może odgrywać zasadniczą rolę w dwóch równoległych procesach: - z jednej strony - kształcenie /wyposażenie uczniów w wiadomości/, - z drugiej - uczenie samodzielnego korzystania z książki jako podstawowego źródła wiedzy. III. Podręcznik, który jest przedmiotem próby w klasie czwartej, jest dobrym przybliżeniem wzorca /tego co chcielibyśmy w podręczniku widzieć/, a w szczególności: a/ tego typu podręcznik jest dobrym środkiem aktywizacji uczniów, b/ właściwa realizacja jego treści, przy wykorzystaniu proponowanych metod i sposobów podejścia do poszczególnych zagadnień ma wpływ na jakość wyników nauczania matematyki, c/ dobór odpowiednich treści i materiału ćwiczeniowego służy kształtowaniu się u uczniów "otwartych" postaw mających formę aktywności matematycznej wobec problemów matematycznych, bądź znanych uczniowi z życia codziennego, których rozwiązanie można znaleźć na gruncie matematyki. Tak zarysowana problematyka pracy i sformułowane hipotezy wymagają zróżnicowanych metod badawczych. Jako podstawowe, wykorzystane w pracy wymienić można: 1. analiza dokumentów i literatury /programy, artykuły, sprawozdania a także dokumentacja osiągnięć uczniów/, 2. analiza przedmiotu i treści nauczania /podręczniki, propozycje dydaktyczne opracowania poszczególnych partii materiału/, 3. sondaż diagnostyczny dotyczący poziomu wiadomości uczniów klas czwartych, 4. próba eksperymentalna - naturalny eksperyment przeprowadzony w siedmiu klasach czwartych. Konstrukcja i zawartość pracy. W procesie nauczania - uczenia się uczeń nie może być biernym obserwatorem i konsumentom przekazywanej wiedzy, lecz aktywnym współtwórcą sukcesu na drodze rozwiązywania problemów. Stąd olbrzymia rola, jaką przypisuje obecnie dydaktyka na zasadzie aktywnego i świadomego udziału uczniów w procesie nauczania - uczenia się. Znaczenie tej zasady wzrasta wydatnie w przypadku nauczania matematyki. Rozważania z tym związane są przedmiotem pierwszego rozdziału tej pracy. Rozdział pierwszy zawiera również przegląd współczesnych poglądów na funkcje podręcznika szkolnego w kształceniu matematycznym. W rozdziale drugim dokonuję analizy obowiązujących podręczników szkolnych do matematyki dla klasy IV autorów: a/ B.Chrzan-Feluch, W. Zawadowski [F.Z.] b/ H.Łabanowska [H.Ł.] c/ M.Ciosek, M.Legutko, S.Turnau [C.T.] W analizie tej uwzględnione zostały takie kwestie jak: Związki między koncepcją matematyczną podręcznika i programem nauczania, uwzględnienie przez autorów ogólnych zasad nauczania przy układzie materiału, proponowane metody pracy itd. Trzeci rozdział poświęcony jest opisowi eksperymentu szkolnego, dotyczącego podręcznika B.Chrzan-Feluch, W.Zawadowski — "Matematyka 4". W tym też rozdziale podaje się wyniki prowadzonych badań i formułuje na ich podstawie wnioski. Oceny trafności przyjętych hipotez dokonuje się w zakończeniu pracy, wskazując przy tym kierunki ewentualnych dalszych poszukiwań i badań związanych z podręcznikami szkolnymi.