Rozwój mowy niezależnej i zależnej w języku uczniów klas IV-VIII szkoły podstawowej (na podstawie lekcyjnych wypowiedzi mówionych i pisanych)

Abstract

Celem niniejszej pracy jest zbadanie rozwoju mowy niezależnej i zależnej w języku mówionym i pisanym uczniów klas IV-VIII szkoły podstawowej, czyli określenie umiejętności posługiwania się przez nich elementami kształtującymi strukturę tych wypowiedzeń w poszczególnych klasach. Przedmiotem badań w zakresie mówionych i pisemnych wypowiedzi lekcyjnych są powstałe, w wyniku transformacji mowy niezależnej na zależną i odwrotnie, następujące elementy tych wypowiedzeń, jaki typy i szyk czasowników wprowadzających (verba dicendi et sentiendi) mowę niezależną, zależną; układ występujących po sobie konstrukcji z przytoczeniami i mową zależną w tekstach ciągłych; rodzaje kontaminacji mowy zależnej z mową wprost; kwestie fonologiczne i Odpowiadający im w piśmie zapis interpunkcyjny. Temat rozprawy doktorskiej dotyczy problematyki dydaktyczno-językoznawczej. Jego związek z różnymi dyscyplinami naukowymi przedstawiają poszczególne rozdziały, traktujące o stanie badań językoznawczych, jak i o interdyscyplinarnym charakterze badań dydaktycznych nad mową niezależną i zależną, Wielorakość ujęć językoznawczych tej problematyki, całe bogactwo i skomplikowane funkcje struktur tworzących mowę niezależną, zależną i ich analiz, różnych teorii i metodologii, dość często nie uwzględnionych w pracach dydaktycznych, uzasadniają obszerność rozdziałów poświęconych omówieniu tych zagadnień. Z punktu widzenia tematu pracy najszerzej w analizie mowy niezależnej, zależnej w mówionych i pisemnych wypowiedziach lekcyjnych potraktowano aspekt transformacyjny, rozwojowy i dydaktyczny. Interpretacja zebranego materiału w świetle aspektu transformacyjnego pozwala uchwycić mechanizmy związane z niedostatkami najczęściej stosowanych w praktyce szkolnej ćwiczeń, polegających na przekształcaniu mowy niezależnej w zależną i odwrotnie. Przeprowadzenie analizy w aspekcie rozwojowym pokazuje kształtowanie się umiejętności posługiwania się przez uczniów różnymi sposobami relacjonowanie cudzych słów, myśli w poszczególnych klasach. W sensie dydaktycznym obserwacja procesu operowania konstrukcjami z mową niezależną, zależną dotyczy kwestii usystematyzowania pracy nad wdrożeniem uczniów do poprawnego stosowania tych wypowiedzeń oraz planowego, świadomego doboru ćwiczeń w tym zakresie. W analizie zebranego materiału uwzględniono także inne aspekty, jak: gramatyczno-stylistyczny, normatywny, ilościowy, dzięki którym udokumentować można różnice między funkcjonowaniem struktur mowy niezależnej i zależnej w języku mówionym a pisanym.