„Na uboczu”: bohater opowiadań Ludmiły Ulickiej

Abstract

Celem pracy jest zbadanie i opisanie portretu człowieka w opowiadaniach współczesnej pisarki rosyjskiej Ludmiły Ulickiej. W centrum mojej uwagi znalazła się określona grupa postaci, których status w utworach pisarki określam jako pozostawanie "na uboczu". Praca, napisana w języku rosyjskim, składa się ze wstępu, trzech rozdziałów, zakończenia, streszczenia w języku polskim i bibliografii. W każdym z rozdziałów poddaję analizie kategorię bohatera, próbując udowodnić zasadność użycia terminu "na uboczu" dla jego charakterystyki. W każdym z rozdziałów "ubocze" przejawia się na różne sposoby. Materiału badawczego dostarcza sześć zbiorów opowiadań. Ważny kontekst przy analizie wybranych aspektów przedstawienia postaci stanowią niektóre powieści i opowieści pisarki. Takie podejście pozwala umieścić bohatera na szerszym tle. Metaforyczne określenie człowieka "na uboczu" zaczerpnęłam z wypowiedzi pisarki, wielokrotnie podkreślającej, że inwalidzi, żebracy, niedorozwinięci umysłowo stale zajmują jej uwagę z tego względu, że nie podoba jej się obowiązujący model, zgodnie z którym sukces stanowi główne kryterium i cel życia.

W pierwszym rozdziale rozprawy, zatytułowanym Narracja empatyczna, analizuję sposób opowiadania, a także figurę i funkcję narratora w opowiadaniach Ulickiej. W moim przekonaniu narrację pisarki cechuje empatyczny stosunek do przedstawianych postaci. Analizy kategorii empatii dokonuję między innymi w oparciu o prace filozofów, na przykład, fenomenologów, filozofów dialogu, historyków literatury czy elementy kognitywistycznej teorii narracji.

Z kolei w drugim rozdziale pracy staram się wykazać, iż dwa plany - byt i cudowność - w opowiadaniach pisarki tworzą jedną przestrzeń życia postaci. Przestrzeń tę nazywam "podwójną", ponieważ krzyżują się w niej codzienność i niezwykłość, fizjologizm i mitologizm. Codzienne życie bohaterów podlega mitologizacji, dzięki czemu ich najzwyklejsze gesty, czynności urastają do rangi aktów kosmogonii, a egzystencja zyskuje wymiar filozoficzny i religijny.

W ostatnim rozdziale poddaję analizie status bohatera Ulickiej. Dla opisu postaci używam kategorii "Inności". Stawiam tezę, iż stworzony przez pisarkę człowiek "na uboczu" stanowi jednocześnie modelowy przykład figury "Innego" w tym sensie, jaki ukształtował się w kulturze XX wieku. Ulicka niejednokrotnie podkreślała, że celowo konstruuje postaci, nie pasujące do otoczenia, do uznanej przez większość społecznej czy kulturowej normy. Ludzie "na uboczu": żebracy, chorzy, inwalidzi, biedni, Żydzi, kobiety, dzieci, starcy to wykluczeni przez różne normy "inni". Dla zilustrowania form "inności" w opowiadaniach wybrałam trzy przykłady: kobietę, bohaterów o różnorodnym pochodzeniu etnicznym i portret duchowy człowieka.

The aim of the dissertation is to study and portray a man in the short stories of Lyudmila Ulitskaya, a Russian contemporary novelist. The focus is on a particular group of characters, whose status in Ulitskaya's short stories can be defined as standing "on the sidelines". The dissertation, written in a Russian language, consists of three parts: an introduction, three main chapters, the conclusion, the summary in a Polish language and bibliography. In each chapter I analyse a concept of a character in order to prove the validity of a term "on the sidelines". In each chapter this phrase is reflected in a distinct way.

The research is based on six compilations of short stories. Some of the other stories and novels of Ulitskaya constitute a significant framework for the analysis of particular aspectts of a character's portrayal. This approach allows to place the character in a boroader context.

The metaphorical expression "on the sidelines" has been used by Ulitskaya who often emphasises that beggars, the disabled, mentally ill attract her attention because she does not approve of a current model which defines 'success' as a main criterion and the aim of life.

The first chapter of the dissertation, Emphatic Narration, analyses the form of narration as well as a role and a function of a narrator in Ulitskaya's short stories. In my opinion, Ulitskaya's narration is characterised by an emphatic attitude to the depicted characters. The concept of empathy is analysed on the basis of the philosophical approach of phenomenology and philosophy of dialogue, the works of literary historians or the cognitive theory of narration.

In the second chapter, I try to demonstrate that two planes, existence and wonderfulness, create one space of a character's life. I call this space a "dual space" as it encompasses dailiness and wonderfulness, physiology and mythologism. Everyday life of the characters is mythologised so that the most common gestures and activities become the acts of cosmogony and mere existence achieves a philosophical and religious dimension.

The final chapter of the dissertation is devoted to the analysis of a status of Ulitskaya's character. The concept of "otherness" is used for a description of a character. I claim that the writer's character "on the sidelines" is a perfect example of "the other" as it was shaped in the 20th century culture.

Ulitskaya often emphasises that she constructs her characters deliberately so that they do not fit to their surrounding or to a socially or culturally accepted norm. The characters "on the sidelines" are "the others" excluded by the various norms: beggars, the disabled, the sick, the poor, Jews, women, children and the elderly. The examples (of a woman, a character with a different ethnic background and a spiritual portrayal of a man) have been chosen in order to depict the forms of "otherness" in Ulitskaya's short stories.