Przeszłość i orientacja prospektywna w polskich wyobrażeniach ideowych

Abstract

Pomimo zapowiadanego wraz ze schyłkiem XX wieku końca epoki ideologii stale powraca problem potrzeby motywacji ideowych w postawach i działaniach ludzi, grup społecznych, społeczeństw i państw. Dla wielu obserwatorów mijający wiek ze swoimi wielkimi osiągnięciami technologicznymi i społecznymi a jednocześnie na niespotykaną dotąd skalę dehumanizacją stosunków międzyludzkich i barbaryzacją kultury, miał już definitywnie zamknąć czasy dominacji ideologii jako bezpośrednich sprawców wszystkich nieszczęść i degradacji Człowieka. Tak się jednak nie stało. Nie nastąpił oczekiwany okres szczęśliwego życia bez ideologii. Wręcz przeciwnie. Szybko zaczęto dopatrywać się przyczyn trudności i kłopotów współczesności nie w nadmiarze idei, lecz w ich deficycie czy nawet braku. I znowu pojawiają się pragnienia i marzenia odnowy świata idei na miarę przeżywanej epoki dziejowej, najpełniej i najlepiej odzwierciedlających rzeczywistość społeczną i należycie porządkujących życie indywidualne i zbiorowe. Tęsknoty te nie są dziś obce społeczeństwu polskiemu, a może przede wszystkim właśnie jemu, podobnie zresztą jak pozostałym społeczeństwom pokomunistycznym, przeżywającym zawód i rozczarowanie dokonującymi się zmianami transformacyjnymi i poszukującym swojego miejsca w stale zmieniającym się otoczeniu w wyniku procesów globalizacyjnych i integracyjnych. Z nową przeto siłą pojawiają się przed nami problemy dotyczące stanu naszego myślenia politycznego i horyzontów ideowych naszej polityki. Zagubieni w sprawach codzienności, mało zastanawiamy się nad sensem swej działalności, rozwiązywaniem spraw ludzkich i naszych swoistych, narodowych problemów. Rzadko podejmujemy refleksje ideowe nad zagadnieniami polityki i państwa, nad losami indywidualnymi i zbiorowymi oraz przyszłością nas jako określonej wspólnoty. Nic też dziwnego, iż od pewnego czasu utarło się przekonanie, iż współczesne pokolenie Polaków cechuje daleko posunięta bezideowość i że w istocie Polacy nie mają dziś myśli politycznej. Dlatego z uwagą należy odnosić się do każdej próby rekonstruującej nasze myślenie polityczne i podejmowane wysiłki przywracania dziejotwórczej roli idei. Jedną z nich jest zapewne prezentowany zbiór ośmiu studiów pod wspólnym tytułem: Przeszłość i orientacja prospektywna w polskich wyobrażeniach ideowych. Składają się nań analizy i opisy fundamentalnych zagadnień myśli politycznej. Otwiera je studium Rafała Chwedoruka o problematyce związanej z niezwykle dziś żywymi sporami i dyskusjami toczonymi wokół wzajemnego oddziaływania historii i polityki, w wyniku którego w warunkach polskiego osobliwego zapatrzenia w przeszłość polityka historyczna stała się ważnym składnikiem myśli politycznej, a wielu jej twórcom i komentatorom zastępuje nawet właściwą politykę. W ten sposób Autor wprowadza do lektury kolejnych kilku głównych kwestii współczesnej polskiej myśli politycznej: problematyki państwa prezentowanej przez Michała Strzeleckiego; rozważań Michała Śliwy nad stanem i przyszłością demokracji Polsce; polskich idei konserwatywnych w rekonstrukcji Tomasza Sikorskiego; prezentacji Agaty Tasak stanowisk i orientacji polskiego katolicyzmu w kwestii narodu i państwa oraz Moniki Ślufińskiej przeglądu polskich możliwości i aspiracji wspólnotowo-europejskich. Pewne ich podsumowanie zawierają dwie pozostałe rozprawy, mające charakter ogólnoteoretyczny: Artura Laski o wzajemnych relacjach procesu decyzyjnego i dyskursu politycznego i Magdaleny Mikołajczyk o kontekstach językowo-semantycznych badań nad współczesną polską myślą polityczną. Zbiór studiów, choć może zróżnicowanych tematycznie, tworzy jednak pod względem merytorycznym spójną całość. Zawiera liczne odwołania do przeszłości, dzięki czemu pozwala lepiej i bardziej wszechstronnie poznawać i rozumieć meandry i zmiany zachodzące współcześnie w polskim myśleniu politycznym. Ma oryginalny charakter, gdyż opiera się na solidnej podstawie źródłowej, dokumentującej krytyczne autorskie oceny i stanowiska. Pogłębia naszą wiedzę o stanie i rozwoju współczesnej polskiej myśli politycznej.