Językowo-kulturowy obraz arystokratycznej rodziny polskiej drugiej połowy XIX wieku na podstawie korespondencji familijnej Heleny i Mieczysława Pawlikowskich

Abstract

Celem niniejszego opracowania jest więc opis kultury, obyczajowości, warunków życia codziennego, sposobów porozumiewania się i kategoryzowania otaczającej rzeczywistości przez osoby tworzące wybraną do charakterystyki wspólnotę rodzinną. Rozprawa składa się z dwóch nieproporcjonalnych pod względem objętości części. Pierwsza z nich ma charakter teoretyczny, w niej bowiem sformułowane zostały podstawy metodologiczne pracy. Tutaj również zaprezentowano stan badań nad językiem familijnym, czyli tą odmianą polszczyzny, której zakres występowania ogranicza się do kręgu rodzinno-domowego, a sposób użycia jest determinowany przez sferę kontaktów nieoficjalnych zachodzących pomiędzy osobami zamieszkującymi razem i połączonych skomplikowaną siecią zależności rodowych, emocjonalnych, światopoglądowych czy wreszcie ekonomicznych. Polszczyzna familijna, będąc bowiem tworzywem badanych tutaj tekstów oraz podstawowym (choć nie jedynym) środkiem komunikacji małżeńskiej, stanowi przedmiot prowadzonej dalej obserwacji i analizy lingwistycznej. W obrębie rozdziału teoretycznego pomieszczona została wreszcie charakterystyka zbiorów listów, jak również informacje na temat ich autorów, co ma przybliżyć kondycję materialną i społeczną rodziny, w której zachodzą listowne interakcje. Część druga rozprawy, obejmująca sześć rozdziałów, zawiera omówienie wyekscerpowanego z korespondencji materiału (leksyki, frazeologii, konstrukcji składniowych) poddanego analizie semantycznej oraz pragmatycznojęzykowej. Uwaga badawcza koncentruje się wokół wybranych obszarów codziennej egzystencji rodziny Pawlikowskich w drugiej połowie XIX wieku. Te obszary to: 1) zawarty w języku portret tworzących wspólnotę rodzinną osób 2) świat łączących je uczuć 3) sfera obyczajowości, upodobań estetycznych i towarzyskiej aktywności 4) kwestia zdrowia i dbałości o nie 5) kulinaria 6) inwentarz środków i sposobów okazywania sobie grzeczności przez poszczególnych członków rodziny. Ze względu na dobór materiału, przyjętą metodę jego oglądu oraz przeprowadzoną analizę praca powinna zatem dać wyobrażenie o kulturze życia rodzinnego galicyjskich arystokratów w minionej epoce, o kulturze, której fundamentem, wyrazicielem, a przede wszystkim integralnym składnikiem był ówczesny język familijny.