Rymowane spory Asnyk

Abstract

Książka ta ma dwa cele: po pierwsze – spojrzeć na twórczość Adama Asnyka od strony, której dotąd nie poświęcano uwagi; po drugie – wskazać na nurt poezji drugiej połowy XIX wieku, którego rozpoznanie może ożywić badania nad tym działem historii literatury. Można i trzeba pokazać Asnyka nie jako posągową postać, znieruchomiałą w pozie klasyka, ale jako poetę żywo reagującego na różne problemy czasu, w którym żył. Utrwalony w historii literatury portret poety eksponuje melancholię i filozoficzny dystans mędrca zadumanego nad prawami bytu. To tylko jedno oblicze. Drugie to jego udział w życiu społecznym, obywatelskie inicjatywy, ciągła obecność wśród ludzi i pełnienie odpowiedzialnych funkcji publicznych. Tam nie był samotnym poetą-filozofem; tam był w środku spraw budzących skrajne emocje; tam codziennością były koncyliacje albo konflikty. Niektóre sporne problemy światopoglądowe i ważne kwestie społeczne przedstawiał w formie wierszy. Były one czytane, aprobowane, deklamowane i wykonywane publicznie w formie śpiewanej. Ale niektóre budziły sprzeciwy, a oponenci poety też używali wierszy do przedstawienia swoich poglądów. Warto pamiętać o pewnej warszawskiej służącej, która ukradkiem przepisywała wiersze Asnyka, i o nadziei, że „teraz w Jeziorny pod Warszawą, gdzie dziewczyna ta do rodziców powróciła, umie je i powtarza, śpiewa może wiele osób i taką to drogą poeta staje się popularnym, narodowym”1. Ale trzeba też pamiętać o publicystycznych i wierszowanych atakach na poetę ze strony przeciwników politycznych. Asnyk nie był monolitem, a odbiorcy jego poezji różnie na nią reagowali. Teksty, które są tu prezentowane, składają się na obraz sporów i dyskusji wierszowanych, które prowadził Asnyk i (lub) które z nim prowadzono. Niektóre po dziś były całkiem zapomniane, bo też żyły jedynie jako tło do Asnyka. Dialogowe czy konfrontacyjne treści można widzieć w innych jeszcze tekstach. Zrezygnowano z przedruku parafraz, gdyż najczęściej nie mają charakteru polemicznego, a sama liczba parafraz wierszy Asnyka jest tak duża, że kwalifikuje je do osobnej edycji. Zestawiono obok siebie dwugłosy poetyckie w układzie: wiersz Asnyka i odpowiadający mu utwór innego poety, wyróżniając graficznie dzieła innych twórców. Przyjęto chronologiczną zasadę układu tekstów, wychodząc z założenia, że taki porządek minimalizuje obecność edytora, a odzwierciedla koleje drogi twórczej Asnyka. Po każdym dwugłosie następują Sugestie interpretacyjne. W eseistycznej formie przedstawiają różne próby eksplikacji określonego utworu i podpowiadają konteksty, które można wykorzystać we własnych odczytaniach. Eseje różnią się rozmiarami, gdyż i waga dyskutowanych zagadnień była różna. Niektórych być może zaskoczy to, że wierszowane spory z udziałem Asnyka dotyczyły najczęściej statusu poezji oraz zagadnień społecznych. Ale w obrazie poezji drugiej połowy wieku XIX wiele spraw zaskakuje.