Ocena i wspomaganie zdolności intelektualnych uczniów szkoły specjalnej

Abstract

Człowiek stanowi wielowymiarową, lecz niepodzielną całość – choć nie podajemy w wątpliwość tego założenia, zdecydowaliśmy się ukierunkować naszą pracę diagnostyczną na obszar funkcjonowania uczniów, który w najbardziej oczywisty sposób łączy się z doświadczaniem przez nich trudności. Pisząc tę książkę, nie chcieliśmy wskazywać i opisywać ograniczeń w ich rozwoju intelektualnym, lecz zamierzaliśmy ukazać proces edukacji i rehabilitacji w perspektywie różnic indywidualnych, wynikających z układu wielu czynników wewnętrznych i zewnętrznych, kształtujących przebieg rozwoju i funkcjonowania poznawczego badanych osób. Z naszego długoletniego doświadczenia w pracy z osobami z niepełnosprawnością wyrasta przekonanie o potrzebie i szczególnym znaczeniu diagnozy ukierunkowanej na odkrycie potencjału ucznia oraz o wartości pracy w zespołach interdyscyplinarnych. Postępowanie diagnostyczne nie jest prostym gromadzeniem informacji na podstawie baterii najstaranniej nawet dobranych, standaryzowanych testów. Jeśli, jak zauważa Edward Nęcka (2003), niepełnosprawność intelektualna jest tylko przypadkiem skrajnym inteligencji, umiejscowionym na jednym z jej biegunów (podobnie zresztą jak wybitne zdolności), to mamy do czynienia z pewnym szczególnym stanem wymagającym uważnego spojrzenia z różnych perspektyw. W centrum naszego poznania znajduje się zawsze konkretna osoba, działająca w realnym środowisku, a jego istotę stanowi „rozumienie inności, odmienności jako podstawy racjonalności działania, samooceny i samorozwoju, osiągania własnej, chociażby częściowej niezależności każdego człowieka we współczesnym świecie” (Dykcik, 2001a: 55). Działania ukierunkowane na wspomaganie rozwoju ucznia służą więc przede wszystkim możliwościom jego samodzielnego funkcjonowania i kreowania otaczającej go rzeczywistości. Książka składa się z dwóch rozdziałów teoretycznych. W pierwszym dokonaliśmy prezentacji podstawowych terminów związanych z inteligencją oraz wybranych koncepcji teoretycznych wskazujących na możliwość rozważania inteligencji w kontekście teorii czynnikowej, fizjologicznej, poznawczej oraz rozwojowej. Rozdział drugi koncentruje się na istocie niepełnosprawności intelektualnej oraz problematyce oceny i wspomagania rozwoju intelektualnego w kontekście współczesnego ujęcia zjawiska niepełnosprawności intelektualnej. W części empirycznej zaprezentowaliśmy rezultaty badań, w których uczestniczyło 30 uczniów z umiarkowaną niepełnosprawnością intelektualną kończących II etap edukacji w szkole podstawowej specjalnej. Następnie przeprowadziliśmy analizę dwóch przypadków, biorąc pod uwagę znaczenie informacji uzyskanych w badaniu psychopedagogicznym dla procesu planowania edukacji i rehabilitacji uczniów. W tej części opracowania zawarliśmy szczegółowe implikacje dla praktyki pedagogicznej. W badaniach diagnostycznych zastosowano dwa narzędzia, które nie są powszechnie stosowane w diagnozie psychopedagogicznej uczniów z niepełnosprawnością intelektualną – niewerbalny test SON-R (2,5–7 r.ż.) oraz MFDR (3–6 r.ż.). W naszym przekonaniu dają one diagnostom nowe możliwości poznania ucznia.