Słownictwo z zakresu górnictwa solnego XVI–XVIII wieku na tle polszczyzny ogólnej

Abstract

Głównym celem niniejszej monografii jest zebranie i analiza polskiej leksyki z zakresu górnictwa solnego w XVI–XVIII w. Prezentacja i opis materiału leksykalnego skoncentrowane są głównie na przedstawieniu słownictwa, które swoją tematyką obejmuje dwie najważniejsze sfery – eksploatację soli oraz handel nią. Dobór zebranego materiału nie jest przypadkowy. Został on zgrupowany wokół dwunastu kategorii znaczeniowych istotnych dla odtworzenia leksyki związanej z tą gałęzią przemysłu. W niniejszej pracy przyjmuję onomazjologiczne kryterium porządkowania zebranego słownictwa. Przez pole znaczeniowe rozumiem uporządkowany wewnętrznie zbiór jednostek leksykalnych powiązanych wspólnym elementem znaczeniowym – archisemem, dalsze zaś ich zróżnicowanie następuje na podstawie semów dyferencjalnych. Podstawą gromadzenia materiału badawczego była obecność archisemu – ‘to, co ma związek z wydobyciem soli’. Poszczególne jednostki leksykalne (wyrazy i połączenia wyrazowe) wchodzące w skład opisywanego słownictwa zostały pogrupowane w dwanaście pól wyrazowych według cech semantycznych zwanych semami dyferencjalnymi.

This book places itself in the area of research devoted to the historic thematic lexicon. It is aimed at describing and analyzing Polish vocabulary from the range of salt mining from the 16th–18th century. The research basis consists of sources characterized by rich historical-lexical resources, covering the history of the salt mines of Krakow. They include both printed texts and unpublished hand-written materials shared from the resources and archives of the Krakow Saltworks Museum Wieliczka. The book consists of two parts. The first, theoretical part presents basic historic information about salt mining, followed by a description of the state of research on the Polish specialist terminology and lexicon, including the mining lexicon, and then, a detailed presentation of the gathered sources. Part two is an analysis of the lexicon, based on the research method called the theory of research fields, and the component analysis of meanings. The basis of gathering the research material was the presence of an archisem – ‘that, which is connected with salt mining’. Individual units have been grouped in twelve word fields, which comprise separate chapters. These are: Names of salts; Names of salt solids; Names of salt enterprises; Names of places with saltworks; Names of people; Names of mining works; Names of containers; Names of mining tools and mechanisms; Names of measurements; Names connected with saltworks work organisation; Names of fees; Other names. Each one of them was summed up with an analysis of three aspects of development of the researched vocabulary: lexical-semantic – presence of the hypernymic-hyponymic structure of the researched names, relations that take place between individual components of the lexical-thematic fields; etymological-structural – results of the semantic, formative, paradigmatic, syntactic derivation and borrowings; and lexicographic – description of the researched vocabulary for its presence in historical dictionaries of general Polish language. Furthermore, the description of the lexicon of salt mining covered its genesis, placement on the background of general Polish language, meaning units included in general dictionaries, having specialist meaning or similar to the general meaning, word units with other dictionary meanings, and also vocabulary not noted in lexicographical sources. The dissertation also describes the issue connected with the reconstruction of the image of the saltworks world, as presented in the mining professiolect from the 16th–18th centuries. This book enriches the scientific literature with one of the not yet researched thematic areas of the history of Polish vocabulary.