Metody obrazowania pracy mózgu w perspektywie pedagogiki specjalnej. Wybrane zagadnienia

Abstract

Książka jest próbą wskazania osobom zajmującym się pedagogiką specjalną drogi umiejętnego czerpania z dorobku innych nauk w aspekcie zastosowań praktycznych. Dotyczy to dwóch zakresów: poznawczego i badawczego. Wybrane zostały w tym celu dwa obszary. Obszar „informatyczny”, przedstawiony zwięźle i krótko, gdyż z nim związane były dotychczasowe prace badawcze autorki zakończone opublikowaniem monografii (Zielińska 2004; Zielińska 2005b), oraz niezupełnie nowy, ale w perspektywie praktyki pedagogiki specjalnej przyszłościowy i dynamicznie rozwijający się obszar „neuronalny”. Opracowanie ukazuje, jak aktualne osiągnięcia obrazowania pracy mózgu zmieniają, a dokładniej: wspomagają proces diagnozy i terapii osób z niepełnosprawnością. Stąd dokonany przez autorkę wybór spośród skomplikowanej i obszernej wiedzy o mózgu pewnych zagadnień mogących zainteresować pedagogów specjalnych, wzbogacić ich warsztat pracy, pobudzić zainteresowanie nowymi, opartymi na osiągnięciach obrazowania pracy mózgu metodami diagnozy i rehabilitacji. W rozdziale pierwszym omówiony został interdyscyplinarny charakter pedagogiki specjalnej. Wprowadzeniem do zagadnień praktycznych jest rozdział drugi i trzeci. W rozdziale drugim przedstawiona została ogólna wiedza na temat mózgu, jego budowy i funkcji. Pomaga ona uzyskać wyobrażenie o stopniu skomplikowania zagadnienia i trudnościach stojących nie tylko przed jego badaczami, ale również osobami usiłującymi wykorzystać wyniki ich badań. Rozdział trzeci prezentuje wybrane zagadnienia z zakresu modelowania mechanizmów neurokognitywnych. Do tego celu zostały wybrane dwie koncepcje naukowe, przydatne z punktu widzenia omawianej problematyki. Ogólną charakterystykę i ocenę przydatności metod obrazowania pracy mózgu w pedagogice specjalnej zawiera rozdział czwarty. Wykazane w nim zostało, że jedynie dwie metody badania pracy mózgu: metoda elektroencefalografii EEG oraz metoda potencjałów wywołanych ERP spełniają przyjęte dla badań pedagogiki specjalnej kryteria: nieinwazyjności i mobilności. Potrzebny jest jednak do tego celu wysokiej klasy sprzęt i odpowiednio zaplanowany proces badawczy. Kryterium braku sztuczności warunków otoczenia osoby badanej nie spełniła żadna z zaprezentowanych w rozdziale czwartym metod. Stąd podjęta w rozdziale piątym próba wskazania innej metody niż wymienione, która bazuje na osiągnięciach okulografii. Rozdział szósty stanowi „techniczne” uzupełnienie rozdziału trzeciego i dotyczy interfejsu mózg–komputer. Wpisuje się on w prace nad zbudowaniem sztucznego umysłu, stanowiące podstawę koncepcji informatyki neurokognitywnej. Jej celem jest stworzenie systemów osiągających poziom kompetencji przekraczający możliwości człowieka, opartych na wielkoskalowej architekturze mózgu i modelach funkcji jego wyspecjalizowanych obszarów. Całość pracy domyka rozdział siódmy, nawiązujący bezpośrednio do funkcjonowania mózgu osób z niepełnosprawnością. Zostały w nim przedstawione podstawowe zagadnienia dotyczące neurologicznych oraz biochemicznych uszkodzeń mózgu oraz na tym tle charakterystyka działania mózgu u osób z autyzmem, wadą wzroku, wadą słuchu, dysleksją oraz afazją. Z uwagi na złożoność problemu zostały tu wybrane do realizacji założonego celu niektóre tylko zagadnienia i uwaga ta dotyczy całego opracowania. Podstawowe kryterium wyboru treści wszystkich rozdziałów książki stanowiła przydatność omawianej tematyki dla osób zajmujących się w ramach pedagogiki specjalnej, zarówno naukowo, jak i w praktyce – osobami z niepełnosprawnością.