Struktury regionalne Francji

Abstract

Powszechne przekonanie o podstawowym znaczeniu idei w procesie powstania państwa pozostaje w sprzeczności z oceną znaczenia rozwoju jego terytorium. Kształtowanie się bowiem terytorium państwa jest procesem niezwykle złożonym, a zarazem ściśle związanym z formowaniem się państwa jako odrębnego bytu politycznego. Terytorium jako wynik wydarzeń historycznych definiuje zarówno granice zewnętrzne państwa, jak i wskazuje na podział wewnętrzny kraju z uwzględnieniem różnic społeczno-ekonomicznych. W Polsce takie jednostki przestrzenne noszą historyczną nazwę – ziem, podczas gdy w Europie można się spotkać z terminami „kraj” lub „region”. Również rozwój terytorium Francji był bardziej złożony niż powstanie samej idei państwa francuskiego. Odnosi się to zarówno do procesu kształtowania się jej granic zewnętrznych, jak i formowania się podziałów wewnątrz kraju. Poniższa publikacja przyjmuje za cel analizę procesu kształtowania się przestrzennych jednostek terytorialnych Francji w odniesieniu do jej współczesnych regionów administracyjnych powstałych w 1982 roku. Za wyborem Francji jako przedmiotu badań przemawia fakt, iż jest to jedyny kraj europejski, który w procesie przestrzennej regionalizacji nie uwzględnił przesłanek historycznych i kulturowych, a powstałe regiony wyrosłe z jednostek planowania przestrzennego wytyczono jedynie na podstawie kryteriów ekonomicznych. Powstałe regiony, będąc jednostkami administracyjnego podziału Francji, w założeniach wspólnotowej polityki regionalnej mają stanowić w przyszłości fundament zjednoczonej Europy, a więc funkcjonować jako regiony integralne. Dlatego dla współczesnych procesów regionalizacji Europy istotne wydaje się określenie znaczenia i trwałości podziałów historycznych, które niejednokrotnie pokrywają się z podziałami kulturowymi. Jako tło zróżnicowania przestrzennego Francji wykorzystano podział na departamenty, zaliczane do subregionalnego układu przestrzennego. Wybór tego poziomu administracyjnego do przeprowadzenia analizy wynika z niezmienności w czasie tego układu (w porównaniu z gminami) oraz – jak już wspomniano – z faktu wykorzystania granic departamentów do wytyczenia granic współczesnych regionów administracyjnych Francji. Badania procesu kształtowania się struktur regionalnych są zatem bardzo istotne zarówno ze względu na poznanie geograficznego zróżnicowania przestrzeni, jak i z powodu współczesnej polityki regionalnej. W badaniach oparto się zarówno na opracowaniach tekstowych, kartograficznych, jak i na danych statystycznych. W celu wykreślenia regionów geograficznych wykorzystano głównie mapy tematyczne pochodzące z atlasu geograficznego Atlas 2000 – la France et le Monde. Regiony demograficzne i ekonomiczne poddano analizie na podstawie danych źródłowych pochodzących z francuskich roczników statystycznych „Annuaire statistique de la France” oraz z innych opracowań statystycznych Państwowego Instytutu Statystyki i Badań Ekonomicznych (Institut National de la Statistique et des Études Economiques – INSEE). Główną metodą badań, obok wykorzystania opracowań tekstowych i kartograficznych, jest analiza danych statystycznych. Na tej podstawie obliczono wskaźniki dla departamentów, które przedstawiono w formie kartogramów i kartodiagramów. Zakres czasowy badań dla regionów administracyjnych Francji rozpoczyna się od pierwszych podziałów wprowadzonych na jej terytorium w I wieku p.n.e. Natomiast okres badań regionów demograficznych i ekonomicznych ze względu na dostępność danych (pierwszy spis narodowy w 1801 roku) rozpoczęto od początku XIX wieku.