Językowy obraz kobiety i mężczyzny w rosyjskiej prozie wiejskiej

Abstract

Celem niniejszej monografii jest zrekonstruowanie obrazu kobiety i mężczyzny, utrwalonego w twórczości rosyjskich prozaików nurtu wiejskiego: Fiodora Abramowa i Wasilija Biełowa, związanych z wsią północnorosyjską, oraz Walentyna Rasputina i Wasilija Szukszyna, ukazujących rzeczywistość Syberii. Analizowany materiał językowy pochodzi z tekstów, które powstały głównie w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych dwudziestego wieku (wyjątek stanowi napisany w połowie lat osiemdziesiątych utwór Rasputina Пожар). Należą do nich nowele Abramowa Деревянные кони, Пелагея, Алька, Без- отцовщина, Вокруг да около, Мамониха oraz jego opowiadania z tomu Тра- ва-мурава: повести и рассказы, utwory Biełowa Привычное дело, Плотниц- кие рассказы, powieści Деньги для Марии, Последний срок, Прощание с Ма- терой, Живи и помни autorstwa Rasputina, opowiadania Szukszyna z tomu Сельские жители, a także jego utwór Калина красная. W niniejszej monografii zgodnie ze stanowiskiem Jerzego Bartmińskiego zakładam, iż pojęcie językowego obrazu świata (JOS) obejmuje zarówno to, co językowo-systemowe, jak też to, co językowo-konwencjonalne oraz to, co zawarte w konkretnych, jednostkowych tekstach językowych, które nawet jeśli zawierają indywidualne konkretyzacje systemu i normy, a wręcz pewne naruszenia reguł i konwencji, to zawsze czerpią i z systemu, i z konwencji społecznych (Bartmiński 2006: 12). Teoretyczno-metodologicznym zagadnieniom językowego obrazu świata poświęcona została pierwsza część pracy. W pierwszym jej podrozdziale pojęcie językowego obrazu świata skonfrontowane zostało z pojęciami: kulturowy obraz świata, naukowy obraz świata, a także zaprezentowane zostały definicje i koncepcje pojęcia językowego obrazu świata w perspektywie historycznej. Podrozdział drugi zawiera opis najważniejszych aspektów tworzących postać językowego obrazu świata, do których, zgodnie z koncepcją Renaty Grzegorczykowej (Grzegorczykowa 1999: 43), zaliczane są: własności gramatyczne, kategorie słowotwórcze, etymologia, zjawiska leksykalne, konotacje semantyczne. Kolejny podrozdział dotyczy roli metafory i porównania w badaniu językowego obrazu świata. Analizę językowego obrazu kobiety w rozdziale drugim rozpoczynam od ukazania roli i pozycji kobiety w tradycji i kulturze, a następnie kreślę obraz kobiety w świetle danych systemowych oraz badań językoznawczych. W rozdziale trzecim przedstawiam językowy obraz mężczyzny. Na początku prezentuję jego portret asocjacyjno-kulturowy oraz obraz utrwalony w systemowych danych językowych.