Własność gruntów a poziom rozwoju małych miast w Polsce. Ujęcie typologiczno-przestrzenne

Abstract

Celem głównym pracy jest próba określenia znaczenia istniejącego zróżnicowania form i struktury własności gruntów dla możliwości rozwoju małych miast w Polsce. Z tak określonym zadaniem wiąże się przede wszystkim konieczność zwrócenia uwagi na współcześnie ważną rolę własności gruntów w kształtowaniu warunków rozwoju tej kategorii ośrodków w Polsce, zarówno w kontekście zwiększającej się roli czynnika renty gruntowej, jak i niedowartościowania roli czynnika własnościowego we współczesnych badaniach geograficznych. Realizacja tego celu ze względu na brak podobnych opracowań w skali wszystkich małych ośrodków w Polsce wymagała sformułowania celów szczegółowych: – określenie czynników wpływających na stan społeczno-gospodarczy małych miast Polski oraz dokonanie klasyfikacji małych miast ze względu na osiągnięty poziom rozwoju; – diagnoza współczesnego stanu oraz zmian struktury własności i użytkowania gruntów w małych miastach; – przeprowadzenie typologii małych miast ze względu na formy własności gruntów miejskich. Ważnym dla tej pracy jest także cel aplikacyjny, którym jest ukazanie możliwości rozwoju małych miast pozostających w różnych typach i strukturach własnościowych gruntów, poprzez wskazanie korzyści i barier wynikających z ich funkcjonowania w zróżnicowanych uwarunkowaniach. Przedmiotem pracy jest poziom rozwoju społeczno-gospodarczego oraz formy i struktura własnościowa gruntów we wszystkich (685) małych miastach w Polsce, liczących według stanu na koniec 2012 roku poniżej 20 tysięcy mieszkańców. Chociaż miasta są funkcjonalnie powiązane z otaczającym je mikroregionem i nie należy ich od niego oddzielać, to jednak w tej pracy rozpatrywane są w ich granicach administracyjnych. Takie podejście jest uwarunkowane specyfiką własności ziemi na obszarach wiejskich, która jest zupełnie odmienna od struktury własności gruntów w miastach, z uwagi na dominującą tam własność indywidualną i jej zagospodarowanie. W układzie pracy wyróżniono 8 rozdziałów, część pierwsza poświęcona została charakterystyce zbioru małych ośrodków, a kończy ją klasyfikacja małych miast w kraju ze względu na poziom rozwoju społeczno-gospodarczego. Główna część pracy to szczegółowe przedstawienie form własności i użytkowania miejskiej przestrzeni. Ten rozdział zamyka analiza dotycząca gruntów indywidualnych. Z uwagi na małą ich przydatność z punktu widzenia zarządzania i gospodarki gruntami przez miasta zostały one omówione jako ostatnie, chociaż w strukturze własności zajmują pierwszą pozycję, stanowiąc 47,5% powierzchni małych miast. Część ostatnia to próba odpowiedzi na pytanie, w jakim stopniu struktura własności gruntów jest czynnikiem wpływającym na rozwój i funkcjonowanie małych miast.