Współczesne wyzwania dydaktyki szkoły wyższej

Abstract

Współczesny świat podlega nieustannym zmianom i przeobrażeniom społeczno-gospodarczym, co stawia przed systemem edukacji wciąż nowe wyzwania. Skutkiem rozwoju nowych technologii informacyjno-komunikacyjnych jest m.in. pojawienie się społeczeństwa wiedzy i informacji. Przed szkołami wyższymi stoi więc ważne zadanie przygotowania młodych ludzi do wykonywania zawodu i tworzenia nowych struktur społecznych. Zachowując wysoką jakość kształcenia, uczelnie powinny zmieniać dotychczasowy model nauczania na bardziej nowoczesny, który będzie uwzględniał nie tylko zmiany zachodzące w świecie, ale również oczekiwania osób studiujących. Tymczasem problematyka dydaktyki szkoły wyższej w ostatnich latach nie należy do zagadnień pierwszoplanowych zarówno w literaturze ogólnopedagogicznej, jak i w projektach ogólnorozwojowych wyższych uczelni. Tezę tę mogą potwierdzić m.in. następujące fakty: - rezygnacja z prowadzenia kursów dla asystentów z zakresu dydaktyki szkoły wyższej, - nieorganizowanie ogólnopolskich konferencji i sympozjów naukowych poświęconych problematyce kształcenia studentów, - brak dostatecznego zainteresowania władz uczelni modernizacją metod kształcenia, aktywizacją i aktywnością studentów, etosem nauczyciela akademickiego, - likwidacja bądź zawieszenie czasopism poświęconych problematyce dydaktyki szkoły wyższej (w 1991 r. zakończono wydawanie kwartalnika „Dydaktyka Szkoły Wyższej", a nieco później miesięcznika „Życie Szkoły Wyższej"; obecnie ukazuje się w nieregularnych odstępach czasu tylko „Pedagogika Szkoły Wyższej"). Niniejsze opracowanie ma na celu podkreślenie istotnej roli i znaczenia dydaktyki szkoły wyższej w procesie edukacji studentów. Zamierzeniem autorów, których zdecydowaną większość stanowią pracownicy Katedry Dydaktyki, jest ukazanie i zwrócenie szczególnej uwagi wszystkich uczących w szkołach wyższych, że powinnością nauczyciela akademickiego jest nie tylko jego praca naukowa, rzetelna wiedza, ale w równym stopniu także umiejętność przekazania treści kształcenia aktywizująca studentów do ich przyswajania. Podjęte tu poszukiwania badawcze mają prowadzić do zintensyfikowania procesu kształcenia, podniesienia jego efektywności, ukazania specyficznej roli nauczyciela akademickiego w kształtowaniu konstruktywnych i twórczych postaw studentów. Codzienność życia akademickiego początku XXI wieku daleko odbiega od tej sprzed lat. Z jednej strony widoczna jest ogólna tendencja do jednoczenia się z Europą, z drugiej zaś troska o zachowanie własnej tożsamości. Pojawia się zatem zapotrzebowanie na nowy typ kształcenia, którego rezultatem będzie człowiek autonomiczny, ale równocześnie otwarty „na nowe", gotowy i przygotowany do rozwiązywania pojawiających się problemów, a przy tym umiejący współdziałać i współtworzyć. Z obserwacji praktyki edukacyjnej wynika, że pomieszczenia dydaktyczne i korytarze są przepełnione młodymi ludźmi. Zabiegani nauczyciele akademiccy od wczesnych godzin rannych do późnego wieczora przeciskają się z trudem przez anonimowy tłum równie zabieganych, studiujących na kilku kierunkach studentów. Anonimowość na sali wykładowej, anonimowość na korytarzach to niestety zjawiska, z którymi spotykamy się coraz częściej na uczelniach. „Starając się nadrobić zagubiony w historii czas, biegniemy coraz szybciej, zapominając, że w tym biegu niezbędna jest regularna refleksja pozwalająca optymalnie rozłożyć siły i zapanować nad wybranym kierunkiem". Jest to o tyle istotne, że w tym codziennym zabieganiu gubi się drugiego człowieka - studenta wraz z jego indywidualnymi potrzebami, podmiotowością i prawem do bycia innym. Jak słusznie zauważa Z. Melosik: „współczesny uniwersytet jest związany w sposób nieunikniony z politycznymi i ekonomicznymi nośnikami kapitalizmu, które kwestionują edukacyjne i akademickie wartości i podporządkowują je formom i priorytetom zorientowanej na rynek produkcji". Czy masowość i nowoczesność kształcenia musi być tożsama z zanikiem więzi emocjonalnych, pominięciem potrzeby tworzenia relacji interpersonalnych i dostrzegania indywidualności człowieka? Wybranie takiej drogi byłoby zaprzeczeniem powinności każdego nauczyciela akademickiego, któremu prawo moralne nakazuje podmiotowe traktowanie wszystkich studentów. Proces kształcenia, chociaż coraz bardziej umasowiony, powinien być tak zorganizowany i realizowany, by każdego z osobna angażował intelektualnie i emocjonalnie. Tymczasem na dydaktykę, przedmiot, w ramach którego realizowane są treści z zakresu procesu kształcenia, choć należy do przedmiotów stanowiących podstawę programową kształcenia przyszłych pedagogów, z każdym rokiem przeznacza się coraz mniej godzin zarówno wykładów, jak i zajęć ćwiczeniowo-warsztatowych. Czas więc, by przywrócić należne jej miejsce, a tym samym nadać właściwy sens. Dyskusja na temat stanu dydaktyki szkoły wyższej zapewne będzie trwała w naszym kraju przez następne lata. Mamy nadzieję, że niniejsza publikacja choć w niewielkim stopniu przyczyni się do poprawy efektywności procesu kształcenia studentów nie tylko na uczelniach pedagogicznych. Jednym z głównych wyzwań, przed jakimi stoją szkoły wyższe, jest wyposażenie studentów w takie wiadomości i umiejętności z zakresu nowoczesnych technik, form, metod nauczania - uczenia się, które pozwolą im aktywnie uczestniczyć w tworzeniu nowej jakości systemów kształcenia. Nasuwają się w tym miejscu następujące pytania: Jak zatem trafić z wiedzą do młodych ludzi, których mimowolna uwaga jest tak krótkotrwała i ulotna? Jak włączyć ich do wspólnego rozwiązywania problemów? Jak ich zaktywizować? Jak zaszczepić w ich umysłach potrzebę kreatywnego i innowacyjnego myślenia? Jak nauczyć ich samodzielnego studiowania? Jak pracować nad sobą, by kształcenie było bardziej skuteczne?