Rosyjska flota wojenna na Bałtyku w latach 1905-1917

Abstract

Niniejsza monografia poświęcona jest dziejom rosyjskiej floty wojennej na Bałtyku w latach 1905-1917. Cezurę początkową stanowi bitwa pod Cuszimą (27-28 V 1905), w której rosyjska Flota Bałtycka utraciła gros swoich pancerników detaszowanych na akweny dalekowschodnie celem odwrócenia losów wojny z Japonią. Cezurę końcową wyznacza przewrót bolszewicki w Piotrogrodzie (7 XI 1917), który de facto położył kres działaniom bojowym Floty Bałtyckiej podczas pierwszej wojny światowej. Przewrót bolszewicki rozpoczął bez mała trzymiesięczny okres przejściowy w dziejach rosyjskiej marynarki wojennej. W okresie tym nastąpiła likwidacja dotychczasowej struktury dowodzenia i administrowania siłami morskimi Rosji oraz czystka w jej korpusie oficerskim. Efektem tych zmian było utworzenie Robotniczo-Chłopskiej Czerwonej Marynarki Wojennej (II 1918). Przeobrażenia zachodzące w okresie przejściowym (XI 1917 - I 1918) w rosyjskiej Flocie Bałtyckiej nie były przedmiotem badań autora, gdyż w jego ocenie są integralną częścią odrębnego tematu badawczego. Całość problematyki zaprezentowanej w niniejszej monografii przedstawiono w dwu częściach. Jako podstawę konstrukcji pracy przyjęto układ problemowy, w ujęciu chronologicznym. Omawiając złożoną problematykę związaną z przekształcaniem Floty Bałtyckiej w sprawny instrument służący realizacji celów geopolitycznych Cesarstwa, a następnie udział tegoż związku operacyjnego marynarki w pierwszej wojnie światowej, autor wyodrębnił dwa podstawowe podokresy: pierwszy - od klęski w Cieśninie Cuszimskiej do wybuchu Wielkiej Wojny (część I: Przed wybuchem Wielkiej Wojny); drugi - udział Floty Bałtyckiej w wojnie światowej w latach 1914-1917 (część II: Wielka Wojna). Część I pracy podzielona została na sześć rozdziałów merytorycznych. W rozdziale I przedstawiono ogólną charakterystykę sytuacji politycznej i militarnej na Bałtyku po klęsce Rosji na morzach dalekowschodnich, w wyniku której niekwestionowane panowanie na akwenie bałtyckim zdobyła Kaiserliche Marine. W rozdziale II omówiono reorganizację naczelnych władz rosyjskiej marynarki wojennej oraz systemu dowodzenia flotami na akwenach operacyjnych (Bałtyk, Morze Czarne). W rozdziale III omówiono programy rozbudowy Floty Bałtyckiej wdrożone do realizacji przed wybuchem Wielkiej Wojny. W rozdziale IV przedstawiono charakterystykę Bałtyckiego Teatru Operacyjnego oraz plany strategiczno-operacyjne Floty. W rozdziale V zaprezentowano stan przygotowań do wojny związku operacyjnego marynarki rosyjskiej na Bałtyku w roku 1914. W rozdziale VI, zamykającym część I rozprawy, scharakteryzowano siły morskie Niemiec oraz Szwecji - potencjalnych przeciwników rosyjskiej Floty Bałtyckiej. Część II pracy została podzielona na cztery rozdziały merytoryczne, w których omówiono przebieg kampanii na Bałtyckim Teatrze Działań Wojennych w latach 1914-1917. Siły natury sprawiły, że poszczególne kampanie przedzielone były kilkumiesięcznymi pauzami operacyjnymi w miesiącach zimowych, podczas których zalodzenie wschodniej i północnej części akwenu oraz przyległych do niego zatok: Fińskiej, Ryskiej i Botnickiej uniemożliwiało prowadzenie działań bojowych. W pierwszym z rozdziałów „wojennych" przedstawiono mobilizację Floty Bałtyckiej, zmiany w dowodzeniu mające miejsce po wybuchu wojny oraz przebieg operacji morskich w okresie od początku sierpnia 1914 do połowy lutego 1915 r. Dla rozdziałów II-IV wypracowano wspólny model, którego istotą jest jednakowa kolejność poruszanych zagadnień. Każdy z rozdziałów rozpoczyna podrozdział poświęcony omówieniu przygotowań floty rosyjskiej do nowej kampanii wojennej. Prezentowane są w nim kwestie natury organizacyjno-technicznej, m.in. stan techniczny okrętów pozostających w służbie, kolejne reorganizacje systemu dowodzenia Flotą, zmiany personalne na stanowiskach dowódczo-sztabowych, dyslokacja związków taktycznych Floty w okresie zimowej pauzy operacyjnej. W kolejnym podrozdziale przedstawiane są efekty przygotowań Floty do nowej kampanii wojennej, m.in. założenia planu strategiczno-operacyjnego nadchodzącej kampanii, dyslokacja związków taktycznych przed rozpoczęciem kampanii, postępy prac nad rozbudową tzw. pozycji minowo-artyleryjskich poszerzających podstawę operacyjną Floty. W podrozdziale trzecim omawiany jest przebieg działań na Bałtyku podczas kolejnej kampanii wojennej. Działania sił morskich prezentowane są na tle sytuacji militarnej na frontach lądowych, ze szczególnym uwzględnieniem północnego odcinka frontu wschodniego. Każdy z rozdziałów „wojennych" zamyka krótkie podsumowanie, w którym zawarta została ocena działań Floty Bałtyckiej podczas minionej kampanii oraz bilans poniesionych strat. W rozdziale IV, zamykającym część II i całą rozprawę, wprowadzono pewne novum, gdyż zachowując strukturę poprzednich rozdziałów „wojennych", omówiono ponadto wpływ rewolucji rosyjskiej (III 1917) na stan gotowości bojowej okrętów Floty Bałtyckiej.